Türkiye’de Gelir Eşitsizliği Derinleşiyor

Türkiye’de gelir eşitsizliği son 10 yıldır bozulmaya devam ederken Türkiye’nin önde gelen zenginlerinin gelir anketlerine dahil edilip edilmediği konusunda soru işaretleri var. İktisatçılar “Resmi flu görüyoruz” diyor. Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) açıkladığı gelir dağılımı istatistiklerine göre 2023 yılında Türkiye’de en varlıklı yüzde 5’lik kesim, toplam gelirden yüzde 23,1 pay aldı. Buna karşılık en yoksul yüzde 5’lik kısmın aldığı hisse yüzde 1 oldu.

Toplam gelirin neredeyse yarısını nüfusun en güçlü yüzde 20’lik dilimi elde ederken en yoksul yüzde 20’nin gelirden aldığı hisse yüzde 6, orta sınıfın gelirden aldığı hisse da yüzde 14’te kaldı.

Verilere göre en zengin yüzde 20’nin elde ettiği gelir ile en fakir yüzde 20’nin elde ettiği gelir arasında yaklaşık sekiz kat fark var. En zengin yüzde 10 ise en yoksul yüzde 10’a 13 kat fark atıyor.

İyileşme değil kötüleşme

TÜİK istatistikleri, 2023 yılında Türkiye’de gelir dağılımında 2022’ye nazaran bir güzelleşme görülse de son on yıl dikkate alındığında güzelleşmeden fazla kötüleşme yaşandığını ortaya koyuyor.

En güçlü yüzde 20’lik grubun gelirdeki payı 2014 yılında yüzde 46,5 iken 2023 yılında 48,1’e yükseldi. Birebir periyotta en fakir yüzde 20’nin payı yüzde 6,1’den 6,3’e çıkabildi.

Gelir dağılımı eşitsizliği ölçütlerinden olan Gini katsayısı da son 10 yılda bozuldu. Resmi verilere göre 2014’te 0,397 olan Gini katsayısı 2023 yılında 0,413’e yükseldi. Gini katsayısı, sıfıra yaklaştıkça gelir dağılımında güzelleşmeyi, teğe yaklaştıkça gelir dağılımında bozulmayı söz ediyor.

Gini katsayısı nedir?

Gini katsayısı hesabında hanenin ve fertlerin elde ettiği yıllık gelirlerin toplamından, gelir referans devrinde ödenen vergiler ve öbür hane yahut şahıslara yapılan nizamlı transferler düşüldükten sonra bulunan hanehalkı kullanılabilir geliri kullanılıyor.

Sosyal transferler hariç Gini katsayısı ise 2014-2023 periyodunda 0,454’ten 0,476’ya yükseldi. Bu durum, toplumsal transferlerin gelir dağılımını güzelleştirmede tesirli olamadığını ortaya koyuyor. Orta sınıfı gösteren gelir dilimlerinin tam ortasındaki üçüncü yüzde 20’nin aldığı pay da son 10 yılda yüzde 15,2’den yüzde 14,6’ya geriledi.

Verilere göre 2022’de en düşük gelire sahip yüzde 10’luk grupta olan fertlerin yüzde 56,2’si, en yüksek gelire sahip yüzde 10’da olan fertlerin ise yüzde 66,5’i, 2023’te de aynı gelir gruplarında kalmayı sürdürdü. Gelir eşitsizliği en fazla İstanbul bölgesinde oldu. Öte yandan 2022 yılına ilişkin veriler yaklaşık 2 ay önce TÜİK tarafından güncellenmiş, daha önce 0,433 olarak hesaplanan Gini katsayısı 0,420 şeklinde düzeltilse de gelir dağılımı eşitsizliğinde şimdiye kadarki en kötü tablo görülmüştü.

“Son yılların en kötü verilerinden”

DW Türkçe’ye konuşan Greenwich Üniversitesi İktisat ve Milletlerarası İşletmecilik Kısmı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Cem Oyvat, 2022 yılının gelir eşitsizliğini gösteren Gini katsayısının son 16 yılının en berbatı olduğuna işaret ediyor. Ovyat, son açıklanan bilgilere nazaran Gini katsayısı 2022’deki 0,420 seviyesinden 2023’te 0,413’e düşse de bunun son yılların en yüksek değerlerinden biri olduğunu vurguluyor.

TÜİK’e nazaran 2013 yılında en güçlü yüzde 5’lik kesimin gelirden aldığı payın yüzde 19,6’ya kadar gerilediğini vurgulayan Ovyat, “Bu oran 2018’de yüzde 21,1’e, 2022’de ise yüzde 23,9’a kadar çıktı. 2023’te ise yüzde 23,1’e düştü. Ancak geçmişe göre hala çok yüksek” diyor.

Cem Ovyat, gelir dağılımındaki 2023’teki küçük düzelmenin milli gelirden ve ISO500 verilerinden hesaplanabilen “ücretlilerin gelirden aldığı pay” verileri ile de uyumlu olduğuna dikkat çekerek ekliyor: “Bu düzelmede asgari ücretteki geriye dönük düzeltmelerin yanında, EYT düzenlemesi sonrası erken emekli olanlara yapılan kıdem tazminatı ödemelerinin de etkili olduğunu düşünüyorum.”

DW Türkçe’ye konuşan Türkiye İktisat Siyasetleri Araştırma Vakfı (TEPAV) Merkez Yöneticisi Prof. Dr. Hakkı Hakan Yılmaz ise 2023 yılında 2022’ye nazaran gerçekleşen güzelleşmenin seçim kaynaklı olabileceği görüşünde.

“Seçim de etkili oldu”

Geçen yılın seçim yılı olması sebebiyle hem toplumsal harcamalar hem toplumsal transferlerde izafî bir düzgünleşme olduğunu belirten Yılmaz, öteki yandan bu güzelleşmenin enflasyon kayıpları açısından insanların ömür düzeylerini, hayat kalitelerini artıracak düzeyde olmadığını vurguluyor.

Son 10 yılda Gini katsayısının yüzde 5,6 arttığına dikkat çeken Yılmaz, gelir dağılımında Covid öncesi periyoda nazaran de bir bozulma olduğuna işaret ediyor.

Gini katsayısının 2018’den 2023’e 0,395’ten 0,413’e çıktığını, yüzde 4,5 düzeyinde bir artış olduğunu aktaran Yılmaz, emekli aylıkları dahil edildiğinde de benzeri bir tablonun olduğunu söylüyor.

“Gelir eşitsizliği düşük gösteriliyor”

Öte yandan Ovyat, TÜİK’in açıkladığı verilerin, gelir dağılımı eşitsizliğini gerçeğin altında gösterdiğine işaret ediyor:

“Hanehalkı gelir anketleri ülkedeki en zenginlere, Ali Koç’lara, Mehmet Cengiz’lere ulaşıp olanlarla anket yapamıyor. Yani anketler aslında milli gelirin ancak belli bir bölümünü tespit edebiliyor, gelir eşitsizliğini de olduğundan düşük gösteriyor.”

Hakkı Hakan Yılmaz da üst gelir grubunun gelirlerinin hesaplamasında teknik sorun olduğu görüşünde. Yüzde 5, yüzde 10 denilen üst gelir grubunun gelirini hesaplamanın dünyada da zor olduğunu belirten Yılmaz, “Bunlar içinde yüzde 1’lik kısma bakarsanız Koç Kümesi var, Eczacıbaşı var, başkaları var. Fert olarak, hane olarak bakıyoruz, başka ultra zenginler var. Münasebetiyle bunların örneklerinin alınması gerekiyor. Kimler alındı, kimler dahil edildi? Nasıl bir hesap yapıldı” diyor.

Vergilerin etkisi ölçülmüyor

En üst gelir grubu tam hesaplanamadığı için ya da rakamlar tam yansıtılamadığı için farklılıkların daha düşük çıktığını söyleyen Yılmaz, “Bundan ötürü biz resmi bir flu görüyoruz. Yüzde bir iki puanlık bir fark bile bu katsayıları değiştirir” diye ekliyor.

Diğer yandan hesaplamada vergi öncesi ve vergi sonrası katsayılarının görülmediğini, bunun da bir eksiklik olduğunu dile getiren Yılmaz, “Vergi alınması sonucunda kimin geliri düzeldi, kim bu işten menfaat kazandı, bilmiyoruz. En yüksek gelir kümesi ile en düşük gelir kümesi ortasındaki farkı vergi öncesi ve sonrasına nazaran göremediğimiz için resmi tam göremeyip karşılaştırmayı tam yapamıyoruz” tabirini kullanıyor.