Emre ERGÜL
Dünyanın önde gelen 4 kurumu, 2024’ün birinci ziraî emtialar raporlarını yayınladı. Bulundukları ülke ya da bölgelerin hükümetlerinin desteklediği Hindistan Ulusal Tarım Merkezi (Enam), Amerika Tarım Bakanlığı (USDA), Brezilya Ziraî Araştırma Kurumu (Embrapa) ile Dünya Tarım Örgütü’nün ziraî emtia raporları, 2024-2026 periyodu için 4 eseri öne çıkarıyor: Tahıl eserleri (Arpa, buğday vs.), “tahıl eseri olmasına karşın farklı tutulması gereken” mısır, pamuk ve kahve…
Özellikle Enam ve USDA’nın raporlarına nazaran, 2024’ün en büyük sürprizi tahıl kümesinde yaşanıyor. Bunun nedeni ise, arpa, buğday vs üzere tahıl kümesinde mevcut hasatın Kasım 2023’te yayınlanan berbat senaryo raporlarını yalancı çıkarması… Kasım 2023 raporlarının neredeyse tamamında, 2024’ün El Nino yılı olacağı ve yağışlar ile kuraklığın mahsülleri etkileyeceği ve fiyatların 2024’te artacağı öngörüsü vardı. Lakin tahıl kümesinde risk ortadan kalktı. Bunun nedeni ise raporlarda şöyle özetleniyor: “Tahılda ekim ilkbahar ve sonbaharda olur. Toprağın kâfi suyu alması gerekiyor.
Ekim vakti Kuzey Yarımküre’de kâfi yağış olmadı. Fakat birebir periyotta Güney Yarımküre kâfi yağışı aldı.” Özetle Güney Yarımküre, Kuzey Yarımküre’nin açığını kapattı ve bu nedenden dolayı de tahıl kümesinde fiyatlamanın bu yıl tüketim odaklı olması bekleniyor. Raporları DÜNYA’ya kıymetlendiren emtia uzmanı Haluk İzzet Keyifli, tahıl kümesiyle ilgili şunları söyledi: “Kasım ayındaki raporlar birbirlerinin aynısıydı, güya ortak hazırlanmış üzereydiler.
Kuraklıktan kaynaklı olarak Kuzey Yarımküre’de arz-talep istikrarında problem olacak ve silolar 2024’ün 1. çeyreğinde boşalacaktı. Bu yüzden de tahıl eserleri fiyatlarının uçmasından korkuluyordu. Lakin Güney Yarımküre’de 3 yerde, Hindistan, Avustralya ve Brezilya’da, beklenenin üzerinde üretim olunca, arz-talep dengelenmiş oldu.”
Türkiye’de de Akdeniz’in kuzeyi ve İç Ege’de kâfi ekim yapılamadığına dikkat çeken Memnun, tahıl kümesinde bir “testere dişi” tesiri beklediğine dikkat çekti: “Üçüncü yılına giren Rusya-Ukrayna Savaşı, çok büyük aksiliklere neden olmazsa, fiyatlarda hisses senedindeki üzere nedensiz iniş-çıkışlar yaşanır. Buna testere dişi tesiri deniyor. Anlamsız vakitlerde aşağı üst oynamalar…” 2024 genelinde tahıl kümesinde “yatay hareket” bekleyen Memnun, “Yukarı istikametli çok sert hareket olmaz. Çıkışlar tıpkı sertlikte düşüş yaşar” dedi.
Mısıra olan talep “yatay üst hareket”e neden olur
Dünya Tarım Örgütü’nün raporunda tahıl eseri olarak geçen mısırın öteki tahıllardan farklı tutulması gerektiğine dikkat çekiliyor. Bunun nedeni ise mısırın bebek mamalarından asitsiz meyve sularının üretimine kadar besin dışı yan kesimlerde de kullanılıyor olması… Mısıra olan talebin bu yıl artacağı öngörülüyor. Emtia uzmanı Haluk İzzet Keyifli, “Arpa, buğday, yulaf bir yana, mısır başka yana… Yatay üst bir hareket bekliyorum” dedi.
Petrol fiyatları indi, nedeni Libya ve ABD
Emtia piyasasında geçen hafta sert dalgalanmalar görüldü. Güç kümesinde düşüş eğilimi gözlemlendi. Haftayı Brent petrol yüzde 2.2, New York Ticaret Borsası’nda süreç gören doğalgaz yüzde 1.7 azalış kaydetti.
Libya’nın en büyük petrol alanında zorlayan sebep halinin kaldırılarak üretimin tekrar başlayacağını duyurması petrol fiyatlarındaki düşüşte tesirli oldu. Libya Ulusal Petrol Şirketi, 7 Ocak’ta yaptığı açıklamada, ülkenin güneyindeki Şerare Petrol Alanı’nda zorlayıcı sebep ilan edildiğini duyurmuştu. Günlük 340 bin varil petrol üretim kapasitesine sahip petrol alanı, ülkenin üretiminin yaklaşık üçte birini oluşturuyor.
Öte yandan, dünyanın en çok petrol tüketen ülkesi ABD’de talebin zayıfladığına işaret eden datalar, fiyatların yükselişini kısıtlıyor. Amerikan Petrol Enstitüsü bilgilerine nazaran, ülkede ham petrol stokları bir evvelki hafta 7 milyon 168 bin varil artış gösterdi. Piyasa beklentisi, stokların 4 milyon 298 bin varil artacağı istikametindeydi. Petrol fiyatlarının gerilemesi mısır fiyatlarında da bedel kaybına neden oldu.
Dolar endeksi düştü, altın fırladı
Geçen hafta kıymetli metallerde karışık bir seyir izlendi. Altının ons fiyatı yüzde 1.2 artışla, 2 bin 36 dolara çıktı. Gümüş yüzde 1.9, platin yüzde 0.8 azalırken, paladyum yüzde 2.5 arttı. Baz metallere bakıldığında ise tezgah üstü piyasada bakır yüzde 1.2, kurşun yüzde 1.5, nikel yüzde 7, çinko yüzde 1.1 kıymet kazanırken, alüminyum yüzde 1.5 azalış kaydetti.
Altın, dolar endeksinin düşüş eğilimine girmesi ve Ortadoğu’daki gerginlikten ötürü yatırımcıların inançlı limanlara yönelmesiyle yükseldi. ABD’de 30 yıl vadeli mortgage (konut kredisi) için ortalama faiz oranı yüzde 7.06 ile yine yüzde 7 düzeyini geçerken, geçen yıl aralıktan bu yana en yüksek düzeyini gördü. Analistler, mortgage faizlerindeki yükselişin ABD iktisadı ve hanehalkı için negatif bir faktör olduğunu lisana getirerek, bunun da dolara olan talebin azalmasına yol açtığını söyledi.
Dolar endeksi de geçen hafta yüzde 0.3 azalışla 103.9’a geriledi. Bilhassa New York borsasında tarihi dorukların görülmesi inançlı liman olan gümüş fiyatlarını olumsuz etkiledi. Rusya’ya yaptırım uygulanacağına yönelik haber akışı ise paladyum ve baz metallerin yükselmesine neden oldu. ABD Lideri Joe Biden, Rus muhalif Aleksey Navalnıy’ın hapishanede hayatını kaybetmesi hasebiyle Rusya’ya 500’den fazla yeni yaptırım kararı aldıklarını bildirdi. Böylelikle paladyum ve baz metallerde arz telaşları öne çıktı.
2024’te her gün 2.25 milyar fincan kahve içilecek
-Kahve tüketimi, 2024’te bugüne kadarki en yüksek tüketim olacak. Günde 2.25 milyar fincan kahve içilecek. Bu dünya üzerindeki her 3 bireyden birinin her gün kahve içmesi manasına geliyor.
-Dünyadaki yetişkin nüfusun yaklaşık yüzde 60’ı kahve düşkünü. Bu, dünya çapındaki 8.05 milyar beşerden yaklaşık 4.83 milyarının kahve içtiği manasına geliyor.
– 18-34 yaş ortası genç yetişkinler, global kahve tüketiminin yaklaşık yüzde 40’ını oluşturan en faal kahve tüketicileridir.
– Almanya, Avrupa’nın en büyük kahve tüketicisi, dünyanın ise 5’inci ülkesi konumunda… Almanlar yılda kişi başına ortalama 162 litre kahve içiyor.
Kahve “popüler kültür” oldu, tüketim fırladı
Dünyaca ünlü 4 kuruluşun raporlarının ortak yıldızı, hiç kuşkusuz, kahve… Zira raporlara nazaran, kahveyi başka tüm ziraî eserlerden ayıran en büyük özelliği bir “Güney Yarımkürü” eseri olması…
Suudi Arabistan ile Asya’nın birtakım noktalarında çıksa da ağırlı olarak Güney Amerika ve Afrika eseri olan kahve, Embrapa ve USDA’nın 2024-26 öngörü raporlarında geniş yer aldı. Üretim alanları dışında, raporlara nazaran, kahvenin tüm dünyada yükselen imajı, ona daha çok cazibe katıyor ve katacak da: “Kahve artık bir tanınan kültür ve tüketiminde önemli artış var.”
Kahvede bir “uptrend,” yani üst istikametli trend hareketi olacağını ve bunun 2026’ya kadar süreceğini belirten emtia uzmanı Haluk İzzet Memnun, “Kahve tesirini Türkiye’de de görüyorsunuz. Her sokakta birden fazla kahve dükkanı var. Evvelden baristalık nedir, kim biliyordu?” diyerek kahve tüketiminde her yıl yaşanan artışlara dikkat çekti.
Pamukta da beklenti “yatay yukarı”
Sulu tarım gerektiren pamuk, bir müddettir dünyanın gündeminde. Global pamuk üretiminin düşeceğine yönelik öngörüler pamuk fiyatlarını üst itiyor. Milletlerarası Pamuk İstişare Konseyi (ICAC), “Küresel pamuk tüketiminde 2023-24 döneminde evvelki döneme nazaran yalnızca yüzde 1 artış öngörüyoruz” diye uyarırken; son raporlar da El Nino’ya dikkat çekerek, “gerekli sulamanın yapılmaması durumunda pamuk rekoltesinin düşeceğini” söylüyor. Emtia uzmanı Haluk İzzet Memnun,DÜNYA’ya yaptığı değerlendirmede “Pamukta yatay üst hareket bekliyorum” dedi. Türkiye’de 2022/23 döneminde 573 bin hektar alanda 1 milyon ton lif pamuğa karşılık gelen 2.75 milyon ton kütlü pamuk üretildi. Yurtiçi pamuk kullanımı 1.9 milyon ton olup 912 bin ton ithalat yapıldı.
TÜİK datalarına nazaran 2022/23 döneminde Türkiye’de, ortalama kütlü pamuk üretici fiyatı bir evvelki döneme nazaran yüzde 50 artışla 15.4 TL/kg oldu. Ziraî İktisat ve Siyaset Geliştirme Enstitüsü (Tepge), son raporunda 2023/24 için iki öngörüyü şöyle sıraladı: “TÜİK iddialarına nazaran kütlü pamuk üretimi 2023/24 döneminde 2.1 milyon tondur. ICAC öngörülerine nazaran ise bu dönemde 1 milyon ton ithalat, 189 bin ton ihracat yapılacak. Türkiye’de yurtiçi pamuk tüketimi yüzde 14 azalışla 1.6 milyon ton olacağı varsayım edilmektedir.”
