Sıkıntıya dayanıksızlık: Neden olur, nasıl başa çıkılır?

Hepimiz, ömrün doğal akışı içinde gün uzunluğu sayısız his hissederiz. Memnunluk, sevinç, heyecan üzere hisler ekseriyetle memnuniyetle karşılanırken; keder, dert, öfke ve hayal kırıklığı üzere rahatsızlık verici hisler pek de güzel karşılanmaz. İnsanın ruhsal durumunu etkileyen ve direkt doğruya ortaya çıkmasında çok fazla denetiminin olmadığı çeşitli olumsuz hislere genel bir isimle ‘sıkıntı’ diyoruz.

Sıkıntı dediğimiz yaşantıların başlamasının denetimi genelde ömrün elindedir: etraf kuralları, ekonomik değişiklikler, yeni olaylar, politik durum, afetler, kazalar, bedensel hastalıklar, ailevi durumlar. İnsan, tabiatı gereği rahatsızlık veren her şeyden ruhsal düşüncelerde dahil uzaklaşma eğilimindedir. Lakin, hayattan rahatsızlıkları büsbütün çıkarmak mümkün müdür? Ya da daha doğrusu, bunu istesek de hakikaten tercih eder miyiz? Bu türlü bir tercih hakkımız yok lakin olsaydı bile sanırım sonuç hiç de uygun olmazdı zira insanın yaşayabilmesi için gerekli şartlardan biri de eza duyabilme özelliğinin olmasıdır.

SIKINTI NE VAKİT SORUN OLUR?

Eğer bir kişi çok sık, uzun vadeli ve ömrünü, yani işini, özel hayatını, toplumsal alakalarını etkileyecek seviyede ve kendisine öznel olarak çok acı ve ıstırap verecek biçimde problem yaşıyorsa o vakit bu durum artık bir sorun olmuştur. Şayet bu kişinin yaşadığı bu sorun seviyesindeki zahmet, dışardan bakıldığında yaşadığı şartlar, hayat olayları, içinde olduğu ortam ve bağlar açısından orantısız görülüyorsa o vakit badireye dayanıksızlık dediğimiz durumdan bahsedebiliriz.

SIKINTIYA DAYANIKSIZLIK NASIL OLUŞUR?

Bazı insanların başkalarına nazaran duygusal ıstıraba daha dayanıksız olmalarının sebepleri hem bedensel hem de çevresel etkenlerin bir bileşimidir. Kimi beşerler olumsuz hislere karşı biyolojik olarak daha hassastır; bu şahıslar hisleri daha ağır, daha uzun periyodik ve daha acı verici halde yaşayabilir. Bu durum, duygusal zahmetle baş etmeyi zorlaştırabilir.

GEÇMİŞ TECRÜBELER

Aynı vakitte, yetiştiğimiz ortam ve çocukluk yaşantılarımız da hislerimizle nasıl başa çıktığımızı şekillendirir. Duygusal sözlerin bastırıldığı, cezalandırıldığı yahut görmezden gelindiği bir ortamda büyüyen beşerler, rahatsız edici hisler karşısında çaresiz hissedebilirler. Örneğin, çocukken ağladığı için “güçsüz” olarak nitelendirilen bir kişi, yetişkin olduğunda ıstırabını saklamak için büyük bir gayret harcayabilir.

DUYGULARLA BAŞ ETMEDE SIHHATSİZ YOLLAR

Öte yandan, hislerle baş etmenin sıhhatsiz yollarını gözlemleyerek öğrenmiş şahıslar de olabilir. Şayet bir çocuk, ebeveynlerinin gerilimle alkol ya da unsur kullanarak baş ettiğini görmüşse, rahatsızlık veren hisleri tolere etmek yerine, onlardan kaçmaya yönelme eğiliminde olabilir.

SIKINTIYLA İLGİLİ İNANÇLAR

Bir insanın badireye dayanıksızlığı nasıl ortaya çıkarsa çıksın, bu durum çoğunlukla kişinin olumsuz hislere dair geliştirdiği belli inançlarla beslenir. Bu inançlar, ömür sürecimizde etrafımızın ve yaşadıklarımızın, öğrendiklerimizin tesiriyle oluşur. Çoklukla de düşünceye dayanıksızlığı besleyen inançlar olumsuz hislerin makûs, dayanılamaz, kabul edilemez yahut çok makus sonuçlara yol açacağı inancı etrafında şekillenir.

Örneğin:

“Buna dayanamıyorum.”
“Bu tahammül edilemez.”
“Böyle hissetmekten nefret ediyorum.”
“Bu duygu sonsuza dek sürecek.”
“Böyle hissetmek, beni delirtecek.”
“Bu duygu kontrolümü kaybettirecek.”

Bu tıp inançlar ve bunlara bağlı ortaya çıkan kanılar, hislerin şiddetini daha arttırdığı üzere hissin kendisini de olduğundan daha korkutucu hale getirir. Yani yalnızca hissin kendisi değil, ona yüklediğimiz mana bizi daha da olumuz tesirler.

Özetle:

Sıkıntıyla olan münasebetimiz hem ruhsal manada hem de hayatımızı yönetebilmek açısından çok değerlidir. Tahminen de ömürde geliştirilmesi gereken en kıymetli becerilerden biridir. Istırapla sağlıklı biçimde bağa girmenin birinci adımı ise onu olağan gerekli ve uyumsal görüp daha sonra da ona sağlıklı reaksiyonlar verebilmektir. Her his, tabiatı gereği geçicidir. Tasa, hüzün ya da öfke geldiği üzere sarfiyat. Lakin kişi, bu hislerin tehlikeli ve dayanılmaz olduğuna inanıyorsa, onları yok etmek için eforlar ve bu da ezayı daha da artırır.