Türkiye iktisadını yakından takip eden ve isabetli tahlilleriyle tanınan iktisatçı Dr. Mahfi Eğilmez, dolar/TL kurunun neden yükselişe geçtiğine ait bir yazı kaleme aldı. Mahfi Hoca, bayramın çabucak öncesinde başlayan ve hâlâ devam eden bir eğilimle kurdaki yükselişe dikkati çekti. “Normal şartlarda bayramların öncesinde ve bayram sırasında kur düşer” sözlerini kullanan Eğilmez, “Bu sefer tam aksisi oldu” diyerek kurdaki yükselin nedenlerini açıkladı.
Dr. Mahfi Eğilmez’in kendi ismini taşıyan blogunda bugün yayınladığı yazı şöyle:
Bayramın çabucak öncesinde başlayan ve hala devam eden bir eğilimle USD/TL kuru yükselişe geçti. Aşağıdaki on günlük grafik bunu gösteriyor:
“Normal şartlarda bayramların öncesinde ve bayram sırasında kur düşer. Zira bayramda, tatile gitmek ya da kurban kesmek isteyen ve o nedenle Türk Lirası muhtaçlığı olan beşerler ellerindeki yahut banka hesaplarındaki dövizleri bozdururlar. Bu aksiyon Türk Lirasına olan talebi artırdığı, dövize olan talebi düşürdüğü için de USD/TL kuru düşer ve Türk Lirası kıymet kazanır. Bayram sonrasında ise bu sefer kelam konusu Türk Liralarını ellerine geçirenler döviz talebinde bulunur ve kur tekrar yükselir. Olağan şartlarda olan budur. Bu sefer tam aksisi oldu. USD/TL kuru düşmek bir yana yükselmeye başladı. Demek ki olağan şartların dışında gelişmeler oldu.
Önce bugünkü mekanizmayı kısaca bir kere daha özetleyeyim. Türkiye birkaç aydır carry trade denilen bir olgunun tesirinde bulunuyor. Yurtdışından düşük faizle kaynak bulup gelen fonlar burada dövizleri 1 USD = 32 TL kuruyla Türk Lirasına çevirip kısa vadeli (1 ay ile 3 ay arası) TL mevduat açıyorlar ya da devlet tahvili alıyorlar. Bu mevduatlarına alış satış farkları ve vergiler düşüldükten sonra yıllık kabaca yüzde 40 net (aylık yüzde 3,75, üç aylık 11,25) faiz alıyorlar. Gerçek enflasyonun, açıklanan enflasyonun çok üzerinde olduğunu kabul ettiğimizde bu faizin, hem bugünkü hem de gelecekteki enflasyona nazaran negatif gerçek faiz pozisyonunda bulunduğunu söyleyebiliyoruz. Buna karşılık şayet kur bu seviyede kalırsa vade sonunda elde edilen Türk Lirası faizi ve anaparayı dolara çevirince bu faiz aşağı üst dolar faizine dönüşüyor. Dolar mevduatına bu kadar kısa vadede bu kadar yüksek faiz dünyanın hiçbir yerinde bulmak mümkün değil. Emsal işi banka kasalarında, konutlarındaki kasada döviz saklayanlar da yapıyor. Onlar da birebir formda dolar bozdurup Türk Lirası mevduat açıyor ve vade sonunda faizi alıp tekrar dövize döndüğünde birebir halde dolar faizi kazanmış oluyor. Hükümet, bu gelişmeye ses çıkarmıyor, hatta destekliyor. Zira bu sayede kur yükselmiyor, enflasyonun kurdan etkilenmesi bastırılmış oluyor, bankalar ellerine geçen dövizleri Merkez Bankası’na satıyor ve bu türlü Merkez Bankası’nın rezervleri süratle artıyor. Bu usulün en büyük riski kurun yükselmesi ve Türk Lirasına para yatıranların vade sonunda alacağı faizle, kurda çıkacak kaybı karşılayamaması.
Yabancıların, Türkiye’ye carry trade çerçevesinde para getirmesinde birkaç kıymetli yatırım bankasının Türkiye hakkında verdiği “Türkiye’ye yatırım yapılma zamanı” görüşü tesirli oldu. Yabancılar buraya para getirdiler, Türkler de dövizlerini bozdurup Türk Lirası mevduata ve/veya devlet tahvillerine yöneldiler, bunun sonucunda Türk Lirasına talep artarken dövize talep düştü. Bu evrede ekonominin en temel kanunu işlemeye başladı ve Türk Lirası, yabancı paralara karşı paha kazandı. Aslında Merkez Bankası bir yandan da ihracatçıyı muhafazaya çabalamasa kur daha da aşağıya gidecekti.
Bayram öncesi yaşanan ve kuru üst iten birinci gelişme buydu
Bayramdan birkaç gün evvel Citibank, yatırımcılara verdiği Türkiye’ye yatırım tavsiyesini kaldırdı. Bu gelişmeyle birlikte TL varlıklardan yavaş da olsa bir çıkış başladı ve kur da hafif hafif yükselmeye yöneldi. Bayram öncesi yaşanan ve kuru üst iten birinci gelişme buydu. Cumartesi günü de Cumhurbaşkanı, bir soru üzerine şöyle bir cümle kurdu: “Bütün problem tekrar geliyor, faiz olayına dayanıyor. İnşallah faizde atacağımız adımlarla enflasyonu son çeyrekte çok daha olumlu bir pozisyona taşımış olacağız.” Bu kelamlar piyasada sonbaharda faiz indirimine gidileceği formunda anlaşıldı. Zira daha evvel enflasyonun nedeninin faiz olarak gösterilmesi kelam konusu olmuş ve faiz indirimlerine gidilmişti. Kurun üste gitmesinin gerisindeki ikinci neden budur. Böylelikle öteden beri kulaktan kulağa fısıldanan “Eylül Beklentisi” açık açık konuşulur oldu. Faizin düşürülmesi kuşkusuz bu yolla elde edilecek yararı düşüreceği için alınan yüksek riske değip değmeyeceği tartışmasını gündeme getiriyor. Ne var ki üstte anlattığım düzenekle dolar faizine dönüşen Türk Lirası mevduat faizinin de uzun mühlet bu formda devam etmesi mümkün değil.
Enflasyon sorunu bugün geldiğimiz etapta ne yazık ki tek başına faizle hatta onu da kapsayan ekonomik tedbirlerle çözülebilir bir sorun olmaktan çıkmış durumda. Bu sorunun tahlili geleceğe ait olumlu beklentiler yaratabilmekte. Türkiye, 2001 krizinden sonra, yüksek enflasyon sıkıntısını geleceğe ait olumlu beklentiler yaratarak çözmüştü. Tahlil bu formda gelince büyüme de olumsuz etkilenmemişti. O devirde beklentileri düzeltmek için yapılan şeyler bankacılık ıslahatı, kamu mali disiplininin sağlanması (bütçe açığının düşürülmesi), AB ile tam üyelik müzakeresine girilmesiydi. Bugün, çok daha kapsamlı yapısal ıslahatlara o günkünden çok daha fazla muhtaçlık var. Ne kadar gecikirsek o kadar fazla faiz öderiz.”
