Dünyamızı bildiğimiz nizamına sokan tahminen de en kıymetli tesirlerden biri mevsimlerdir. Şayet bu tabiat olayları ve değişimleri olmasaydı, her şey çok farklı olurdu ve muhtemelen biz de burada olmazdık. Emsal bir biçimde mevsimlerin çok uçlara kayması da insan uygarlığının varlığını zora sokacaktı.
Peki, Güneş Sistemi’ndeki başka gezegenlerde mevsimlerin, bilhassa de kış mevsiminin nasıl yaşandığını hiç merak ettiniz mi? Artık gelin, öteki gezegenlerin kış mevsimlerine birlikte göz atalım…
Merkür kışı
Merkür’de kış mevsimi çok kısa ve yıkıcı olarak tanımlanabilir. Elbette bir Merkür yılı sadece 88 Dünya günü sürdüğü için gezegendeki tüm mevsimler kısadır. Fakat, okyanuslar bir yana dursun, ısı dağıtımını yumuşatacak bir havanın bile olmayışı, önemli sıcaklık dalgalanmalarına yol açarak şartları daha da makûs ve acımasız hale getiriyor.
Dünya’da mevsimler büyük ölçüde Dünya ekseninin eğiminin bir sonucudur, hasebiyle bir yarım küre bir müddet daha fazla güneş ışığı alırken başkası daha az ışık alır. Fakat eksen eğimi sırf iki derece olan Merkür’de durum biraz daha farklılık gösteriyor. Elbette bu, gezegende mevsimlerin olmadığı manasına gelmiyor. Merkür’ün Güneş’e olan uzaklığı 46 milyon kilometreden 69 milyon kilometreye kadar değişkenlik gösteriyor, münasebetiyle gezegen, yörüngesindeki en yakın noktaya geldiğinde en uzak noktaya nazaran iki kat daha fazla radyasyon alıyor. Gerçek Merkür kışı, gezegenin Güneş’ten en uzak olduğu vakitte gerçekleşiyor. Ekvatorda öğlen vakti sıcaklıkları bu noktada gezegenin yörüngesine en yakın olduğu vakte nazaran 150°C daha soğuk oluyor.
Ancak sıcaklıktaki en büyük dalgalanmalar mevsimsel olarak yaşanmıyor. Merkür’ün günü 59 Dünya günü uzunluğunda. Sonuç olarak, gezegenin farklı yarılarının ısınmak ve soğumak için çokça vakti oluyor ve bu da inanılmaz değişiklikler yaratıyor. Kış aylarında bile ekvatorda gün ortasında hava yaklaşık 270°C ile muazzam bir sıcaklığa ulaşır, fakat gece birebir formda inanılmaz derecede soğuk olabilir ve ekvatorda bile -173°C’ye düşebilir. Kutuplara yakın yerlerde ise daha da soğuk olabilir.
Venüs kışı
Venüs ise yalnızca tek sözse sıcak bir gezegen olarak tanımlanabilir. Kış ortasında ve gece yarısında bile yüzey sıcaklıklarının 438°C’nin altına düşeceği düşünülmüyor. Ayrıyeten bu gezegenin atmosferinin asidik olduğunu da unutmamak gerekiyor. Atmosferde çok fazla karbondioksit biriktiğinde ortaya bu türlü bir gezegen çıkıyor ve bilim insanlarının Dünya’nın geleceği ile ilgili en büyük kaygılarından birinin global ısınma olmasının sebeplerinden biri de takip edebildiğimiz bu örnektir.
Mars kışı
Kızıl gezegenin öteki pek çok özelliği üzere, kışları da Dünya’daki kışlara öbür gezegenlerden daha fazla emsal. Bir yıl Dünya’dakinin neredeyse iki katı uzunlukta olduğundan kışlar yaklaşık dört ay sürer. Ayrıyeten gezegenin yıl uzunluğu sıcaklık ortalaması da çok daha soğuktur.
Bununla birlikte, Mars’taki kışlar bize öbür gezegenlerde gördüklerimizle kıyaslanamayacak kadar tanıdık gelecektir. Bir yarım kürede kış mevsimi geldiğinde, oradaki buz örtüsü atmosferin yaklaşık dörtte birini kuru buz olarak yakalayarak büyüyor ve ilkbaharda tekrar atmosfere geri bırakıyor.
Dünya’da mevsimlerin tesirleri, büyük ısı depoları vazifesi gören okyanuslar tarafından yönetiliyor. Hiçbir vakit birebir ölçüde olmasa da, Mars’ın birinci günlerinde bu durum geçerliydi. Lakin artık bu türlü bir tampon unsur olmadığından ötürü sıcaklık aralığı daha geniştir. Hareket etmek için daha düşük bir ortalama noktaya sahip olan Mars, -153°C üzere sıcaklıkların kaydedilmesiyle kış mevsimlerinde hakikaten çok soğuk olabilir. Bunun da tesiriyle, Mars’a gönderdiğimiz iniş ve keşif araçlarının birçok, pillerini şarj edecek güneş ışığı olmadığı için kışın kapanıyor ve bu yüzden en düşük sıcaklıkları kaydetmiyoruz.
Jüpiter kışı
Jüpiter’de ise tam bir mevsim oluşumu kelam konusu değil. Eksen eğimi, Merkür’den çok ufak bir farkla sırf 3 derecedir ve yörüngesi de düzgün bir yuvarlağa hayli yakın olduğundan ötürü aldığı güneş ışığı ölçüsü pek değişmez. 10 Dünya saatinden daha kısa bir dönüş dönemine sahip olduğundan, uzun gecelerle oluşan bir mevsimsellik görünümü bile yoktur. Bu gezegende kış, gezegenin muazzam yer çekiminin ezici kuvvetinin altında ezildiğinizi hissettiğiniz yılın öbür vakitleri üzeredir.
Satürn kışı
Satürn’ün ekseni, 26,7 derece ile yörüngesine nazaran Dünya’nınkinden çok az daha eğimlidir. Şu anda Satürn’ün ekinoksuna yaklaşıyoruz, lakin öteki vakitlerde bir yarım küre başkasına nazaran biraz daha fazla ışık alıyor. Lakin bu, sıcaklıklarda büyük bir değişikliğe sebep olmuyor. Satürn, yaz mevsiminde bile çok ısınmayacak kadar Güneş’ten uzaktadır. Ayrıyeten, kalın atmosferi çok fazla ısının tekrar dağılmasını sağlar. Lakin Satürn’ün atmosferinde sıcaklıklar yazın ulaştığı şiddetli soğuklardan, kışın ulaştığı akıl almaz -191°C ortasında değişebilir.
Uranüs kışı
Uranüs’ün eksenel eğimi 97 derecedir. Diğer bir deyişle bu gezegen, yörüngesi üzerinde neredeyse düz bir uzanır. Bu, güneş ışığı açısından çok ağır mevsimlere neden olur. Yaz mevsiminde bir kutup neredeyse direkt Güneş’e bakarken, kış mevsiminde ise neredeyse direkt Güneş’ten uzağa bakar. Bu yüzden kış mevsimleri çok uzun ve sahiden çok karanlık geçer. Elbette kış mevsimleri bu gezegende de epey soğuktur lakin Uranüs her vakit epey soğuktur ve hatta Güneş’e daha yakın olmasına karşın Neptün’den daha soğuktur.
Uranüs’te, kışın yarattığı farkı nitekim ölçecek kadar uzun vadeli âlâ gözlemsel datalarımız bulunmuyor, fakat Güneş’e yanlışsız bakan taraf kış geldiğinde kararıyor üzere görünüyor.
Neptün kışı
Neptün’ün eksen eğikliği de 28,3 dereceyle Dünya’nınkinden daha fazladır. Yörüngesi de çok daireseldir, bu nedenle mevsimler, aralıktan kaynaklı genel bir düşüşten ötürü değil, Dünya’daki üzere bir yarım kürenin yahut başkasının daha fazla ışık almasıyla ilgilidir. Lakin bu gezegen, Dünya’nın aldığının sırf yüzde 0,1’i kadar güneş ışığı alıyor.
Yine de Neptün, Uranüs’ün tersine, kendi çekirdeğinden kayda paha bir sıcaklık alır, lakin bu sıcaklık mevsime nazaran değişmez, bu nedenle kış soğuğu yaz soğuğundan çok farklı değildir.
Plüton kışı
Plüton ne yazık ki hala gezegen statüsünü geri kazanmış değil, lakin ilişkin olduğu Trans-Neptün Objeleri (TNO) sınıfı için uygun bir gösterge olabilir. Bu cisimlerin tamamı Güneş’ten o kadar uzaktadır ki, büyük bir eksenel eğime karşın yarımküreler ortasında çok büyük farklar bulunmaz.
Sıcaklıklar tüm yıl boyunca biz insanların standartlarına nazaran saçma denilebilecek derecede soğuk olsa da, kimi durumlarda kış mevsiminde büsbütün donan atmosfer, Güneş’e yaklaşılan yaz mevsimlerinde katı durumundan çıkabilir.
