Kendi kendimizi “yakarak öldürüyoruz”

Etkilerini anında göremediğimiz için, iklim değişikliğinin ne kadar büyük bir tehlike olduğunu anlamak sıkıntı olabiliyor. Lakin bu tehlikenin büyüklüğünü bariz bir formda fark edeceğimiz değişikliklerin hayatımıza girmeye başladığı da açık. Gezegenin mevcut durumunun dehşetli bir işareti olarak, geçtiğimiz yıl sırf kayıtlara geçen en sıcak yıl olmakla kalmadı, tıpkı vakitte muhtemelen Avrupa’da öbür yıllara nazaran daha fazla ısıya bağlı mevte neden oldu.

Barselona Global Sıhhat Enstitüsü (ISGlobal) araştırmacılarının bildirdiğine nazaran, 2023 yılında Avrupa’da yaklaşık 47.690 kişi ısıya bağlı nedenlerden hayatını kaybetti. Bu, birebir grubun 2022 yılında sıcaktan ötürü öldüğü kestirim edilen kişi sayısından çok daha fazla.

Araştırmacılar bu sonuca ulaşmak için, temel olarak, 2015 ile 2019 yılları ortasında 35 Avrupa ülkesindeki 823 bölgeden sıcaklık ve vefat datalarını tahlil etti ve bunu 2023’teki vefat sayısını varsayım etmek için kullandı. Takım, bu hesaplamasında geçtiğimiz yıl Avrupa’da sıcaktan kaynaklanan ölümlerin sayısını 47.000’lerin ortasında olarak iddia ederken, gerçek sayının 28.853 kadar düşük yahut 66.525 kadar yüksek olabileceği konusunda uyarıyor.

Çok daha fazlası da olabilir

Elbette sıcaklıkların artmasından her ülke birebir formda etkilenmiyor. Tahminen de şaşırtan olmayan bir biçimde, kıtanın güneyindeki ülkeler bu değişimden en fazla etkilenenler oluyor. Yıl içinde sıcaktan ötürü milyon başına 393 vefatla Yunanistan birinci sırada yer alırken, onu 229 vefatla Bulgaristan, 209 mevtle İtalya, 175 vefatla İspanya ve 167 vefatla (Güney) Kıbrıs izledi.

Yaşlı nüfusu dikkat çekiyor

En makûs etkilenen ülkelerin birçoklarının, birebir vakitte en yüksek yaşlı nüfus oranına sahip olan ülkeler olması da dikkat çekiyor. Çalışmada, sıcaklığa bağlı vefat oranının 80 yaşın üzerindeki şahıslarda 65 ila 79 yaş ortasındaki bireylere nazaran sekiz kata fazla olduğunu bulan bir bağ de doğrulandı.

Ayrıca vefat oranının erkeklerden yüzde 55 daha yüksek olduğu tespit edilen bayanlar da durumdan makus etkilendi. Bir sefer daha bu durum büsbütün şaşırtan olmuyor. Sebepleri tam olarak anlaşılmasa da bayanların sıcaktan kaynaklanan vefat oranlarına erkeklerden daha yüksek oranlarda maruz olduğu biliniyor. Bunun potansiyel olarak bayanların daha az terlemesi ve hasebiyle daha az ısı kaybetmesi ile ilgisi olduğu düşünülüyor. Ayrıyeten, bayanların ortalama beden sıcaklıkları daha yüksek olabilir ve şimdi bilinmeyenler de dahil olmak üzere faktörlerin bir kombinasyonundan kaynaklanıyor olabilir.

47.000, 58.000, hatta 62.000 üzere sayılar, genel nüfusla karşılaştırıldığında o kadar yüksek gözükmeyebilir. Buna bölgedeki her 125 vefattan en fazla biri olarak baktığımızda biraz daha telaş verici gözükse de, tekrar de çok büyük bir sorun değilmiş üzere gözükebilir. Lakin çalışmanın ikinci bir sonucu, nasıl baktığınıza bağlı olarak ya itimat verici ya da daha da tasa verici olabilir. Bu sonuca nazaran, sıcaklıkların daima arttığı son yirmi yılda, çok sıcağa ahenk sağlamayı o kadar güzel öğrendik ki, bu adaptasyon, yıl içindeki mümkün ölümlerin sayısını neredeyse yarı yarıya azalttı. ISGlobal araştırmacısı ve çalışmanın baş müellifi Elisa Gallo, yaptığı açıklamada “Sonuçlarımız, içinde bulunduğumuz yüzyılda yüksek sıcaklıklara toplumsal adaptasyon süreçlerinin nasıl gerçekleştiğini ve bu süreçlerin, özellikle yaşlılar arasında son yazlarda yaşanan ısıya bağlı hassasiyeti ve ölüm yükünü önemli ölçüde azalttığını gösteriyor” dedi ve devam etti: “Örneğin, 2000 yılından bu yana, asgarî mevt sıcaklığının (en düşük ölüm riskine sahip optimum sıcaklık) kıta genelinde ortalama olarak kademeli olarak arttığını, 2000-2004’teki 15°C’den 2015-2019’daki 17,7°C’ye yükseldiğini görüyoruz. Bu, muhtemelen genel sosyo-ekonomik ilerlemenin, ferdî davranışlardaki iyileşmelerin ve 2003 yazının rekor sıcaklıkları sonrasında uygulamaya konulan ısıyı tedbire planları üzere kamu sıhhati tedbirlerinin bir sonucu olarak, yüzyılın başına kıyasla sıcağa karşı daha az savunmasız olduğumuzu gösteriyor.”

Sıcaklarla başa çıkmayı öğrenmek

Başka bir deyişle, 2003 yılında hazır olmadığımız sıcaklarının akabinde alınan tedbirler ve öğrenilen uygulamalar, genel olarak sıcakla çok daha âlâ bir halde başa çıkabilmemizi sağladı. Artık çok sıcak hava dalgaları o kadar olağanlaştı ki, hayatlarımızı onlara nazaran uyarladık. Yani, sıcak havaların sıradanlaşmasını gezegenimiz ve geleceğimiz için çok makûs bir işaret görebileceğiniz üzere, göreli olarak süratli bir halde ahenk sağlama yeteneğimizi ümit verici görmeniz de mümkün.

Ancak bu araştırmanın en kıymetli çıkarımlarından biri, artık gezegenimizin katiyen bariz bir halde ısındığı ve bu durumu aksine çevirmek yahut yavaşlatmak için artık çok az vaktimiz kaldığıdır. İnsanlık olarak süratli ahenk sağlama yeteneğimiz etkileyici olsa da, daha kaç derece sıcaklık artışına ahenk sağlayabileceğimiz tartışılabilir.

Avrupa Araştırma Konseyi’nin halk sağlığındaki eğilimlerin çevresel ve sosyoekonomik nedenlerini tahlil etmek için tasarlanmış bir proje olan Consolidator Grant EARLY-ADAPT‘ın Baş Araştırmacısı Joan Ballester Claramunt, “İnsan fizyolojisindeki ve toplumsal yapıdaki doğal sınırların, gelecekte daha fazla adaptasyon potansiyeline sınır oluşturacağını hesaba katmamız gerekiyor” diye uyarıyor ve ekliyor: “İklim değişikliğinin savunmasız nüfus üzerindeki etkilerinin daha kapsamlı izlenmesinin yanı sıra, önümüzdeki sıcak yazların ölüm yükünü daha da azaltmayı amaçlayan stratejilerin uygulamaya konulmasına acil ihtiyaç var. Sıcaklık tahminlerinde kırılma noktalarına ve kritik eşiklere ulaşmaktan kaçınmak için bu uyum önlemlerinin hükümetlerin ve genel nüfusun hafifletme çabalarıyla birleştirilmesi gerekiyor.”

Çalışma Nature Medicine mecmuasında yayınlandı.