İran’da Kadın Hareketine Direniş Devam Ediyor

İran’da Mahsa Amini’nin ahlak polisinin nezareti altındayken ölmesinden sonra ülke genelinde yapılan şovların üzerinden iki yıldan fazla müddet geçti. İran hükümeti krizin geçtiği imajını vermeye çalışırken başörtüsü ve başörtüsünün çok sayıda bayan tarafından reddedilmesi, hükümet için kıymetli bir telaş olmaya devam ediyor.

Çok sayıda bayan, bazen meydan okumalarına karşı ağır bir bedel ödemelerine karşın, İran sokaklarında devletin onay vermediğ giyselerle dolaşmaya devam ediyor.

İran’da yargıçların önemli yetkileri var ve alışılmış olmayan cezalar verebiliyorlar. Sıklıkla da geleneksel cezaları sembolik ve ideolojik motivasyonlu başka yöntemlerle harmanlıyorlar.

2016 yapımı Oscar ödüllü The Salesman filmindeki roluylü tanınan, İran’ın en çok sevilen oyuncularından Taraneh Alidoosti bu türlü bir cezayla karşı karşıya kaldı. Amini’nin ölümünden sonra başlayan Kadın, Yaşam, Özgürlük hareketinin destekçisi Alidoosti, başörtüsünü reddederek açıkça yasalara karşı koydu. Hükümetin karşı koyuşa tepki vermesi bekleniyordu ama hem Alidoosti hem de diğer tanınmış isimlere konulan kısıtlamaların boyutunu pek kimse tahmin edemezdi.

Alidoosti’nin başına gelenler, ülkenin güneyindeki Keşm Adası’ndan kalkan bir iç hat uçuşuna binmesinin engellenmesiyle dikkat çekti. Avukatı, Alidoosti’ye seyahat ve mali süreç yapma yasağı getirildiğini söyledi. Oyuncuya daha evvel de ülke dışına çıkış yasağı konulmuştu. İran yargısından bi sözcü bu türlü bir yasağın bulunmadığını savundu.

Hükümetin Alidoosti’ye karşı tavrı daha geniş kapsamlı bir stratejinin altını çiziyor: Muhalefete ilham verecek etkili sesleri kontrol etmek. Ancak verilen bazı garip cezalar, yargı sisteminin başörtüsü yasalarına karşı büyüyen direnişi kontrol altına almakta zorlandığının işareti.

Sosyal medya yasağı

İran’da birçok öteki ünlü isim de Bayan, Hayat, Özgürlük hareketiyle dayanışma için başörtülerini çıkarttı.

Bir başka tanınmış oyuncu Azadeh Samadi’ye altı ay sosyal medya yasağı verildi. Bu alışılmadık cezada mahkeme ayrıca Samadi’ye “anti-sosyal kişilik bozukluğu” için ruhsal tedavi görmesi kuralı koydu. Tedaviyi tamamladığına dair bir rapor almak zorunda kaldı.

Tecrübeli oyuncu Afsaneh Bayegan da emsal bir akıbetle karşılaştı. Toplumsal medya yasağına ek olarak, terapi görme kaidesi getirildi.

Bu kararlar İranlılar ve cezaların geçerliliği ile ahlaki yerini sorgulayan hukuk uzmanlarında öfke yarattı.

Leyla’nın Kardeşleri filminin yönetmeni Saed Roustaee de hedef alındı. Filmlerinde sıradan İranlıların sosyoekonomik mücadelelerini ele alan Roustaee’ye garip bir ceza verildi. Sinema üretiminde bireylerle bağlantı kurması yasaklandı.

Bu ceza, yönetmeni profesyonel bir tecrit altına almayı ve sinema dalındaki diğer insanları, hassas hususları ele almaktan yıldırmayı amaçlıyordu. Roustaee’ye aynı zamanda devletin verdiği “ahlaki film yapımı” kursuna katılması talimatı verildi.

Tüm bunlara ek olarak “rejime karşı propaganda” suçlamasıyla altı ay hapis cezası aldı. Kanıt olarak da Leyla’nın Kardeşleri sinemasının Cannes Sinema Şenliği’nde gösterilmesi sunuldu.

Foto muhabiri Yalda Moayeri de altı yıl mahpus cezasıyla birlikte diğer beş farklı ceza daha aldı: Başörtüsü yanlısı bir din adamının çalışmalarıyla ilgili 100 sayfalık bir araştırma ödevi yapmak, iki yıl cep telefonu ve toplumsal medya kullanma yasağı ve iki ay boyunca bayanlara ilişkin bir parkta paklık yapmak.

Kitap okuma ve özetleme

En tartışmalı kararlardan biri de geçen yıl Mart ayında alındı. Müziği Baraye ile birinci En uygun Toplumsal Değişim Grammy Mükafatını alan tanınmış müzikçi Shervin Hajipour, Mahsa Amini hareketinin marşı haline gelen şarkıyı söylemesi nedeniyle suçlamalarla karşılaştı.

Hapis ve seyahat yasağına ek olarak, mahkeme Hajipour’a önemli din adamları tarafından yazılmış iki kitabı okuma ve özetleme cezası verdi.

Hajipour’a verilen cezalara karşı gösterilen yaygın reaksiyonla kararlar geli alındı.

İran yargı sisteminin başı Gholamhossein Mohseni Ejei kararları eleştirdi ve cezaların “caydırıcı” olması ve “tersine etki yaratmaması gerektiğini” söyledi.

Kapalı kapılar gerisinde duruşmalar

İran yargısının “yaratıcı” cezaları yeni değil. Yıllar boyunca aksiyoncular, gazeteciler ve sanatkarlar çoğunlukla aşağılanmak ve toplum dışına sürüklenmek üzere tasarlanmış alışılmadık cezalar aldı.

Halka açık kırbaçlama ve mahpus, yargı sisteminin esas cezaları olmayı sürdürürken, son cezalar mahkumların güvenilirliğini ve nüfuzlarına darbe vurmayı amaçlıyor üzere görünüyor.

Yargı sisteminde son periyottaki değişikliklerle, sıradan cürümlerde kamuya açık yargılamalar ve daha şeffaf cezalandırmalar artarken, siyasi hatalara ait davalar kapalı kapılar gerisinde görülmeye devam ediyor.

Eylemciler sıklıkla, yargılanmadan ya da kendilerini savunma fırsatı verilmeden toplumsal ve profesyonel kısıtlamalarla karşı karşıya kalıyor. Kimi durumlarda da uçağa binmeye çalışıp yasaklı olduklarını gördüklerinde cezalarını öğreniyorlar.