İran Hapishanesindeki Zulüm ve Hamilelik

Nasim, küçük, penceresiz hücresinde tek başına yerde otururken, öteki mahkumlara azap yapılıyormuş üzere kulağa gelen sesleri duyabiliyordu. Gardiyan hücrenin kapısına vurup: “Bu dayağı duyuyor musun? Hazırlan, sıra sana gelecek” dedi.

Nasim “her gün 10-12 saat sorgulanıyor” ve tekrar tekrar infazla tehdit ediliyordu.

Genişliği iki metreyi bulmayan hücrede yatak ya da tuvalet yoktu. Tecrit hücresinde geçen dört ay, 36 yaşındaki kuaförün, İran’ın kötü şöhretli Evin Hapishanesi ile ilk tanışmasıydı. Orada gördüklerinin hepsi sorguculardı. “Tek başına ölüp gideceğini ve kimsenin duymayacağını” düşündü.

Evin Hapishanesi’nde tutulan Nasim ve başka bayanların günlük ömrünü birden çok sağlam kaynağın sözlerini bir ortaya getirerek anlattık.

Birçoğu, 22 yaşındaki Mahsa Amini’nin Eylül 2022’deki vefatından sonra başlayan “Kadın, Yaşam, Özgürlük” protestolarıyla kontaklı olarak tutuklanan onbinlerce kişi ortasındaydı. Mahsa kıyafet kurallarına uymadığı gerekçesiyle gözaltına alınmış ve gözaltındayken ölmüştü.

Evin Hapishanesi’nden salıverilen çok sayıda kişi, içerideki şartlar hakkında konuştu. Fakat hala içeride olan mahkumların hayatlarıyla ilgili ayrıntılar nadiren sızıyor.

Duyduklarımız yalnızca zulmü değil, mahkumların bayan hakları için kampanya yaptığı ve konulan kısıtlamalara meydan okuduğu karmaşık tezatların bulunduğu bir yeri ifşa ediyor. Şaşırtan anlar da var. Örneğin bir mahkumun ortada eşiyle yalnız kalmasına müsaade veriliyordu ve bu mahkum gebe bile kalmıştı.

Rap müzik ve makyajı seven Nasim, biri çatışmalar sırasında öldürülen arkadaşlarıyla birlikte protestolara katıldıktan sonra Nisan 2023’te gözaltına alındı. Sorguları “sokaklarda ölenleri düşünerek” atlattığını anlattı. Tecrit hücresinden çıktığında Nasim’i görenler bedenindeki kesikleri, yara izlerini ve ayrıyeten yanlış sözler vermesi için nasıl azaptan geçirildiğini gördü.

Rezvane de protestolardan sonra 2023’te eşiyle birlikte gözaltına alındı. Her ikisi de ayrı kadın ve erkek bölümleri olan Evin’e götürüldü. Sorgucular Rezvane’ye kocasını öldüreceklerini ve ona “ömür gibi kararana, patlıcan gibi morarana kadar” vuracaklarını söylediler.

Tecrit hücresi, sorgular ve aşağılanmadan sonra Nasim kadın kanadına sevk edildi. Burada, çoğu siyasi suçlardan tutuklanmış, Rezvane de dahil 70 dolayında mahkum vardı.

2022’de İngiltere’ye dönmesine izin verilen İngiltere ve İran çifte vatandaşı Nazanin Zaghari-Ratcliffe de cezasının yaklaşık dört yılını Evin’de geçirdi.

Buradaki bayanların birçok, aksiyonları nedeniyle mahkum edildi. Suçlamalar ortasında “propaganda yaymak, rejime karşı silahlanmak ve ulusal güvenliği tehlikeye atmak” bulunuyor.

20 dolayında mahkumun kaldığı, üst üste üç kat ranzalar bulunan dört kalabalık hücrede kalıyorlar.

Sıkışık bir alanda bir arada yaşamak sık sık sıkıntılara, bazen de hem fizikî hem de kelamlı arbedelere neden oluyor. Lakin bayanlar, sıkı arkadaşlıklar da kuruyor.

Kış aylarında “herkes donuyor” ve bayanlar “ellerinde sıcak su dolu şişelerle yürüyerek ısınmaya çalışıyor.” Yazın ise ter içinde kalıyorlar.

Alanda küçük bir mutfak ve bir çift ocak da var. Hapishane kantininde yiyecek alacak kadar paraları olunca kendi yemeklerini yapabiliyorlar ve koğuşa gelen kolay hapishane yemeğinin üzerine beslenebiliyorlar.

Koridorun sonundaki karanlık, kirli alan sigara içme yeri olarak kullanılıyor. Küçük, betondan bahçede, çiçekler için bir yer var ve voleybol ağı da biraz hava almalarını sağlıyor.

Kendi kıyafetlerini giyebiliyorlar ve iki tuvaleti olan koğuşta serbestçe dolaşabiliyorlar. Her akşam, tuvalet ve dış fırçalamak için sıra oluyorlar.

Dört aydır yatan Rezvane, işte burada gebe olduğunu öğrendi.

Yıllardır çocuk sahibi olamıyordu ve artık anne olmaktan vazgeçmişti. Fakat Evin’in kurallarına nazaran hala erkekler kanadında yatan eşiyle birlikte ortada özel olarak buluşabiliyorlardı ve bu buluşmalardan birinde haile kaldı.

Hamile olduğunu anladığında “birkaç gün boyunca ağladı.”

“Hapiste en kötü şeyin psikolojik baskı ve gerilimler olduğunu” gördü. Mahkumların günlerinin birçoklarını yataklarında oturarak geçirdiği kalabalık koğuşta sessiz bir yer bulmak daima vermek zorunda olduğu bir çabaydı.

Hapishanede elma suyuna, ekmeğe ve ete aş erdi. Bunları bulmak zordu. Kantinden biraz et aldığında, fiyatın dışarıya nazaran en az iki kat daha değerli olduğunu gördü.

Hapishane gebeliğin dördüncü ayında ultrasona girmesine müsaade verdi ve hekimler bebeğin kız olduğunu söyledi.

Kızının “her bir kalp atışını duyduğunda umut daha da güçlendi.” Fakat hapishanedeki şartların bebeğin sıhhatini tehlikeye atabileceğinden korkuyordu. Rezvane yalnızca yemeklerden kaygılanmıyordu. Epilepsi hastasıydı ve gerilimden uzak durması gerekiyordu. Tabipler düşük riskinin büyük olduğunu söylediler.

Gazeteci Vida fotoğraf yapmayı seviyor. Çarşafları tuval olarak kullanıp, öbür bayanların portrelerini yapıyor.

Portrelerinden biri Kürt mahkum Pakşan Azizi’ye ait. Azizi, IŞİD kurbanlarına yardımcı olmak için Irak ve Suriye’deki Kürt bölgelerine gitmişti. Pakşan, İran rejimine karşı silaha sarılmak suçlamasıyla mevt cezasına çarptırıldı ve cezanın yakında infaz edilebileceği tarafında büyüyen bir telaş var.

Vida’ya, gizli anlamları olabilecek hiçbir şey çizmemesi uyarısı yapıldı. Bahçedeki resimlerinden birinde yıkılan tuğlalar ve ardındaki yeşil bir orman vardı. Hapishane yönetimi üzerini boyadı.

Bir koridorda, koşan bir İran çitası çizdi. Bazı kadınlar “bundan nasıl iyi bir enerji aldıklarını” söylüyordu. Ancak bir gece yönetim bu resmin de üzerini boyadı ve Vida’nın fotoğraf materyallerine erişimini kısıtladı.

Ancak fotoğraflarından biri sağlam duruyor. Bayanların sigara içmek için çıktıkları koridorun duvarlarında, dev, mavi okyanus dalgaları var.

Tıbbi bakıma ulaşmak da bayanlar için daima bir gayret oldu. İnsan hakları eylemcisi ve Nobel Barış Mükafatı sahibi Nergis Muhammedi’nin hayatını tehdit eden bir kalp ve akciğer hastalığı var.

Ancak hapishanedeyken doktora erişmek için uzun bir uğraş vermek zorunda kaldı. Yakınları, doktor randevusu sırasında başörtüsü takmayı reddettiği için idarenin daima engellediğini söyledi. İdare, öbür mahkumların iki hafta boyunca açlık grevi yapmasının akabinde geri adım attı. Nergis, tıbbi münasebetlerle Aralık başında 21 gün hür bırakıldı.

Parmaklıklar gerisinde Nergis ve başkaları protestolar yaptı, hudutları zorladı ve hakları için savaşmaya devam etti. Kanunlara nazaran başörtüsü takmaları gerekmesine rağmen, bir birden fazla reddetti. İdareyle uzun bir arbededen sonra, mahremiyet için güvenlik kameralarının görüşünden uzakta, yataklarına çarşaf asmalarına müsaade verildi.

Kadınların yüzleşmek zorunda kaldığı en büyük zorluklardan biri cezalarını duymak. Nasim’in sorgucuları vefat cezasıyla tehdit etti ve akibetini öğrenmek için yaklaşık 500 gün beklemek zorunda kaldı.

Teselliyi mukadderat arkadaşlarında buldu. Nasim arkadaşlarını kendisine hayat veren ve “kanatlarının altındaki yaralara merhem olanlar” diye tanımladı.

Her sabah arkadaşlarından biri yatak perdesini çekip, kahvaltıya kalkmasını sağlıyor.

Kaynaklarımızdan biri “Her gün yapacak bir şeyler düşünüyoruz. Günün sonunda da ‘Bugün de yaşadık’ diyoruz kelamlarıyla açıklıyor durumu.

Diğerleriyse vakitlerini şiir okuyarak, müzik söyleyerek, el imali kart oyunları oynayarak ya da televizyon izleyerek geçiriyorlar. Dizi, belgesel ve futbol gösteren İran kanallarını izleyebilecekleri iki televizyonları var.

Cezasını beklerken ve daima idam cezası tehdidi altındayken, Nasim’in devam edebilmesini sağlayan bu küçük şeylerdi. Sonunda cezası açıklandı ve altı yıl hapis, 74 kırbaç ve Tahran’dan uzak bir kasabada 20 yıl sürgün cezası aldı. Propaganda yaymak ve İslam Cumhuriyetine silahla karşı gelmekle suçlanmıştı.

Cezasının yüküne rağmen, Nasim artık yenide nefes alabildiğini hissediyor ve kaybettiğini sandığı hayatını kucaklıyor.

Kanattaki üç bayan rejime karşı silaha sarılmaktan ya da silahlı kümelerle irtibatlı olmaktan vefat cezasına çarptırıldı. Lakin birinin cezası bozuldu.

Uluslararası Af Örgütüne nazaran İran’da geçen yıl 800’den fazla kişi infaz edildi. Bu, son sekiz yıldaki en yüksek sayıydı. Birden fazla idam cezası şiddet ve uyuşturucu kabahatlerinden verildi ve kimileri bayandı.

Dolayısıyla, her salı günü bayanlar hapishanenin bahçesinde infazları protesto ediyor, gece boyunca bahçeden çıkmayı reddediyorlar ve açlık grevleri yapıyorlar. Kampanya İran genelindeki hapishanelerde yayıldı ve memleketler arası takviye gördü. Mahsa Amini’nin ölüm yıldönümünde Evin’deki bayanlar başörtüleri yaktı.

Bu aksiyonların karşılığı da oluyor. Bazen gardiyanla koğuşları basıp, bayanları dövüyor ve yaralıyor. Ek sorguya alınabiliyorlar, tecrit hücresine atılabiliyorlar ya da telefon görüşmesi ve ziyaretçi hakları engelleniyor. Kaynaklarımızdan birine nazaran gardiyanların birden fazla bayan ve kaynaklarımıza nazaran üstlerinden aldıkları buyruklara nazaran “bazen nazikler, bazense zalimler.”

İran hükümeti sıklıkla insan hakları ihlalleri savlarını reddediyor ve Evin’deki koşulların tüm gerekli koşulları karşıladığını ve mahkumlara kötü muamelede bulunulmadığını savunuyor.

Rezvane’nin doğumu yaklaşırken, hapishane idaresi doğum için dışarı çıkmasına müsaade verdi. Ekim’de bir kız bebek dünyaya getirdi.

Ancak kızını sağlıkla kucağına almış olmasının neşesi ve rahatlığı korku, mutsuzluk ve öfkeyle karışıktı. Kocasının çıkmasına izin verilmedi. Ancak bebeğinin babasını Evin’de görebilmesine müsaade edildi.

Gerilim nedeniyle Rezvane anne sütü üretemedi. Yakında bebeğiyle birlikte, beş yıllık cezasının geri kalanını tamamlaması için Evin’e geri çağrılmayı bekliyor. Erken tahliye edilmezse yaklaşık dört yıl daha yatabilir.

Genelde bebeklerin iki yaşına kadar anneleriyle birlikte mahpusta kalmasına müsaade veriliyor. Bu mümkün olmazsa, bakımevine yerleştiriliyorlar.

Ancak bir mahkum, hapishanedeki zorlukların mahkumları durdurmak bir yana “daha cesur ve güçlü” kıldığını söylüyor. Bu da “gelecek net: savaşmak, hapiste bile” inançlarını körüklüyor.