Gazze’de Tarım Krizi ve Çevre Kirliliği

Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Siyaset Bilimi ve Memleketler arası Münasebetler Kısmı Doktor Öğretim Üyesi Seyfi Kılıç, yer altı suyu tuzluluk oranının artması ve taarruzların yol açtığı etraf kirliliği nedeniyle Gazze’de uzun yıllar tarım yapılamayacağı değerlendirmesinde bulundu.

Birleşmiş Milletler Genel Kurulu, doğanın, savaş kurbanları arasında yer aldığına ve doğal kaynakların yok edilmesi halinde kalıcı bir barış ortamının mümkün olmayacağına dikkati çekmek için 5 Kasım 2001’de aldığı kararla 6 Kasım’ı “Savaş ve Silahlı Çatışmalarda Çevrenin İstismarının Önlenmesi Günü” kabul etti.

İsrail’in 7 Ekim 2023’te Gazze’ye başlattığı ataklar nedeniyle barınma, pak su, besin ve sıhhat hizmetleri üzere temel gereksinimlerden büsbütün mahrum bırakılan Gazzeliler, bombardımanların gölgesinde sığındıkları çadırlarda hayatta kalma çabası veriyor. Binlerce kişinin hayatını kaybetmesine yol açan İsrail akınları bölgede ekolojik bir yıkımı da beraberinde getirerek Gazzelilerin hayat şartlarını daha fazla zorlaştırıyor.

İsrail’in kritik altyapı tesislerini hedef alması sonucu elektrik ve su hatlarının zarar görmesi su krizini derinleştirirken, çöp toplama araçlarının saldırılarda kullanılamaz hale gelmesi ve İsrail Savunma Kuvvetleri (IDF) tarafından çöp toplama alanlarına erişimin engellenmesi de sokaklarda ve tarlalarda yüz binlerce ton katı atık birikmesiyle sonuçlandı.

Newcastle Üniversitesi ve Filistin Çevre Örgütleri Ağı tarafından 10 Ekim’de yayımlanan “Gazze’de ekokırım: İsrail’in Gazze’deki savaşının çevresel etkisi” başlıklı çalışmaya nazaran, Han Yunus, El Mevasi ve El Karara’da yer altı suyu tuzluluk oranında artış tespit edildi. El Mevasi’de iç göç nedeniyle daha fazla su sağlamak için yer altı suyunun çok pompalanması kuyulardaki tuzluluk oranının litre başına 4000 miligrama kadar yükselmesine yol açarken bu artış, olağan şartlarda litre başına 1800 miligram tuzluluk oranına sahip kuyulardan alınan suların kullanıldığı zeytin ağaçlarında ziyana neden oldu ve yeni dikilen çok sayıda zeytin ağacı yok oldu. Zerzevat çiftlikleri ve seralardaki sulama kuyularından alınan örnekler ise yer altı suyu tuzluluk oranının savaşın birinci 5 ayında litre başına 1300 miligramdan 2200 miligrama yükseldiğini gösterdi.

Kontrolsüz büyüyen çöp alanları ve atık sorunu

Çalışmada yer alan saha takımı, Gazze Şeridi’nde 1,2 milyon ton katı atık bulunan 63’ten fazla denetimsiz çöp alanını inceledi ve bu alanların en çok çadırlarda yaşayan şahısların yakınlarında bulunduğunu tespit etti. Çöp alanlarının temel oluşum nedeni olarak İsrail ordusunun resmi çöp alanlarına erişimi engellemesi gösterilirken hücumlarda çöp kamyonlarının amaç alınmasının da katı atık toplama ve sürece süreçlerinin büsbütün durmasına neden olduğu vurgulandı.

Yaklaşık yarım milyon metreküp arıtılmamış atık su ihtiva eden 72 atık su göleti tespit eden saha grubu, bu göletlerin oluşum nedenlerini İsrail ordusunun kanalizasyon noktalarını maksat alması ve Gazze’de yaşanan elektrik kesintileri ile yakıt sıkıntısı olarak sıraladı. Gazze’deki atık su arıtma tesislerinin tamamının İsrail ordusu tarafından direkt gaye alınması sonucu kısmen yahut büsbütün yıkılması nedeniyle çalışmadığı, bu durumun da Doğu Gazze’deki birincil 3 arıtma tesisindeki atık suyun taşmasına ve Gazze Şehri’ndeki Pir Rıdvan Göleti üzere yağmur suyunun toplanması ve filtrelenmesi için ayrılmış alanlarda ve göletlerde atık suyun birikmesine sebep olduğu anlatıldı. Ayrıyeten arıtılmamış suların bir kısmının 9 deşarj noktasındaki doğal yamaçlardaki acil durum çizgileri aracılığıyla denize deşarj edildiği öğrenildi.

Su kaynaklarındaki kirlilik ve salgın hastalıklar

Gazze Şeridi’nin güneyindeki güvenlik bölgesinde yer altı suyuna sızan lağım miktarının günlük 10 bin 200 metreküp olduğu tahmin edilirken bu ve benzeri çevresel riskler nedeniyle hepatit, sarı humma, sıtma ve kolera gibi su kaynaklı hastalıklarda artış görüldü. Filistin Sağlık Bakanlığı’ndan yapılan açıklamada, çocukların yüzde 50’sinden fazlasında Hepatit A virüsüne rastlandığı ve kanalizasyon suyundan alınan örneklerde de çocuk felci virüsü tespit edildiği aktarıldı.

Gazze Şeridi’ndeki mevcut en kıymetli içme suyu kaynakları, deniz suyunun arıtıldığı tesisler ve İsrail’in ulusal su şirketi Mekorot olarak biliniyor. Ancak çalışmaya göre, yerinden edilmiş kişilere günde en fazla 3 litre içme suyu verilirken diğer ihtiyaçlar için kullanılabilir su miktarı 80 litreden 20 litrenin altına düştü. Saha ekibi tarafından merkez valilikler ve Han Yunus’taki katı atık depolama alanlarının yakınından alınan su örneklerinde yapılan biyolojik incelemelerde fekal koliform bakterilerle önemli bir kontaminasyon olduğu ortaya çıktı. Bu sonuç, arıtılmamış kanalizasyon suyunun ve katı atık kaynaklı zehirli sızıntının yer altı suyu rezervuarına ve tehlikeli kirleticilerin direkt insanlara ulaştığını doğruluyor.

“Sadece yer altı sularıyla su ihtiyacını karşılayabilen bir bölge”

İsrail hücumlarının Gazze’de yol açtığı çevre krizine ilişkin AA muhabirinin sorularını yanıtlayan Kılıç, İsrail’in bir yıldır sürdürdüğü sistematik akınlar öncesinde de Gazze’de su sıkıntısı yaşandığını söyledi.

Gazze’nin uzun yıllar yalnızca yer altı sularıyla su muhtaçlığını karşılayabilen bir bölge olduğunu belirten Kılıç, “Son sayıma nazaran Gazze’nin nüfusu 2,5 milyona kadar çıkmıştı. Bu kadar yoğun nüfuslu bir bölgeye zaten su temini oldukça zor. Bunu aşmak için 2010’lu yıllarda deniz suyunu arıtma tesisleri kurulmuştu lakin onlar da çok ağır güce gereksinim duyulan tesisler. Bir de Mekorot şirketi aracılığıyla Gazze Şeridi’ne çok sınırlı miktarda verilen bir su söz konusuydu. Gazze Şeridi’nde 1990’lı yıllardan itibaren yer altı sularında aşırı su çekiminden dolayı tuzlanma zaten görülmekteydi. Gazze Şeridi, evsel kullanım, içme suyu ve tarımsal sulama için aynı kaynaktan besleniyordu ve bu nedenle Akdeniz’in tuzlu suları esasen yer altı sularına karışmıştı.” dedi.

İsrail’in, Gazze’ye sık sık mal ticareti girişini engellediğini, deniz suyu arıtma tesislerinde yakıt başta olmak üzere ihtiyaç duyulan diğer malzemelere ulaşımın kısıtlandığını hatırlatan Kılıç, dolayısıyla bu tesislerin hiçbir zaman tam kapasite çalışamadığını kaydetti.

“Herhangi bir sabit su kaynağından kelam etmemiz mümkün değil”

Gazze Şeridi’nin dünyada kişi başına su tüketiminin en az olduğu bir bölgeyken, 7 Ekim’de başlayan saldırılarla daha kötü bir hale sürüklendiğini dile getiren Kılıç, şöyle devam etti:

“Herhangi bir sabit su kaynağından kelam etmemiz şu an mümkün değil. Yalnızca evvelce beri kullanılan yer altı sularından içme suyu temini sağlanmaya çalışılıyor. Lakin bunun da aslında hem atık suyun bertarafı sıkıntısının çökmesi hem de deniz suyunun karışması hasebiyle çok da kullanılabilir bir su olmadığını bütün dünya biliyor. Su insan muhtaçlıklarının en başında geliyor. Gazze’de insanların oradan oraya sürüldüğünü, su arıtma tesislerinin, atık su tesislerinin, pompa istasyonlarının bilinçli ve kasıtlı olarak vurulduğunu biliyoruz. Zaten bu, İsrail’in soykırımla suçlanmasının bir veçhesini oluşturuyor. Zira soykırım kontratında de esasen ‘bir toplumu yaşayamayacak konuma getirmekten’ bahsedilir. Bu akut kriz periyodunu son bir yıldır yaşanan bir sıkıntıymış üzere algılamak yanlış olur. Bu, İsrail’in yıllardır hem Gazze Şeridi’nde hem de Batı Şeria’da uzun yıllardır uyguladığı ve buraları Filistinlilerden ‘temizleme’ amacına hizmet eden bir politikasıdır.”

Kış mevsiminde yağışların başlamasıyla yağmur sularının sokaklarda biriken atıklardan süzülerek yer altı sularını kullanılamaz hale getirebileceği uyarısında bulunan Kılıç, bu durumun salgın hastalıklara ve kitlesel ölümlere yol açabileceğinin altını çizdi.

Gazze’de sıhhat hizmetlerinin çökmesi nedeniyle yalnızca hücumlarda yaralananların tedavi edilmeye çalışıldığına dikkati çeken Kılıç, kelamlarını “Geniş kapsamlı bir halk sağlığı politikasının uygulanması şu an için mümkün değil. Çünkü İsrail, BM çalışanlarını da doğrudan hedef alıyor. Gazze Şeridi çok yüksek miktarda patlayıcılarla bombalanıyor. Hem silahlardan hem de çöken binaların molozlarından kaynaklı bir çevresel kirlilik söz konusu. Herhangi bir tarımsal faaliyetin bu saatten sonra Gazze’de yapılabilmesi gerçekten çok uzun yıllar alacaktır.” diyerek tamamladı.