Eski insanlar, birbirlerini yiyormuş: Hem de gerçek anlamda!

Arkeolojik kayıtlarda bulunabilen buluntuların çok ender olmasından ötürü, Üst Paleolitik Avrupa’daki avcı-toplayıcı toplulukların vefatla nasıl başa çıktıklarına dair anlayışımız izafî olarak sonlu kalıyor. Fakat, uygun korunmuş kimi örnekler Magdalenian cenaze faaliyetlerinin ve uygulamalarının nasıl işlediğini anlatmamıza yardımcı oluyor.

Bazı durumlarda, bulunan iskelet kalıntılarının durumu kıymetli bilgiler verebiliyor. Kimi iskeletler toprak boyasıyla kaplanmış ve mezar eşyalarıyla çevrelenmiş olsalar da, bazen bu iskeletler, leşçi hayvanlardan kaynaklandığı düşünülen bir formda kimi kemiklerini kaybetmiş olabiliyor. Lakin bu eksik kemiklerin sıklığı ve tıpkı devirdeki öbür topluluklarda birbirleriyle kontaksız beden modüllerinin bulunması, daha derin bir açıklama olduğunu öneriyor. Diğer bir deyişle, beden modülleri potansiyel olarak beşerler tarafından bir nedenden ötürü kasıtlı olarak seçiliyordu. Leşçilere bir alternatif olarak, birtakım kemiklerin Magdalenian halkı tarafından kutsal yahut ayinsel kalıntılar olarak toplanmış olması mümkün.

Ancak, Magdalenian topluluğunun insan kemiklerini hammadde olarak kullandığı, bazen kafatası kapları ve mücevherler yaptığı da biliniyor. Bu örnekler ortasında, çok sayıda kesme izi ve hatta gravür ispatları bulunuyor. Örneğin yalnızca Fransa’da, bölgede bu periyot için hesaplanan örneklerin yaklaşık %40’ı olan 93 Magdalenian bireyde kesme izleri bulundu.

Bilim insanları, bu periyoda ilişkin kalıntılardaki “insan kaynaklı değişikliklere” dair bu açık işaretleri nasıl yorumlayacakları konusunda net bir fikir birliğine ulaşabilmiş değiller. Tartışmanın bir tarafı, kemiklerdeki kesik izlerinin perimortem (ölüm anında yapılan) kemik temizliğinin ispatı olabileceğini savunuyor. Bir öbür küme ise, bu faaliyetlerin etin tüketime hazırlandığının işaretleri olduğuna inanıyor.

Akademik ortamda bir müddettir devam eden bu tartışmadaki ikinci yorum, yeni çalışmayla daha da güçlendi. Yeni çalışmada, milletlerarası bir takım Polonya’daki Maszycha Mağarası’nda bulunan insan kemiklerini inceledi. Bu mağara ilk olarak 19. yüzyılda keşfedildi ve çeşitli taş aletler ile hem hayvan hem de insan kalıntıları içeriyordu.

Araştırmacılar, 1990’larda Maszycha Mağarası’ndaki topluluklarda bulunan kafataslarının yamyamlığa dair delil gösterdiğini önerdiler. Lakin daha sonraki araştırmalar, kafataslarında diş izleri bulunmadığını ve kültürel değişikliğe dair rastgele bir belirti göstermediklerini ileri sürerek bu öneriyi reddetti.

Yeni tahlillerin ortaya koyduğu fecî gerçek

Yeni çalışma, bu evvelki tahlilleri yeni tekniklerle tekrarlayarak bilgileri tekrar incelediler ve tartışmaya yeni ispatlar ekleyerek bir kere daha yamyamlığın mümkün olduğunu önerdiler. Katalan İnsan Paleoekolojisi ve Toplumsal Evrim Enstitüsü’nin yaptığı bir açıklamanın çevirisine nazaran, gelişmiş 3B mikroskopi teknikleri kullanan araştırmacılar, “kafatasları ve uzun uzuv kemikleri dahil” 63 insan kemik modülünü inceledi. Bu yaklaşım, doğal süreçlerden kaynaklanan izlerin bilakis, beşerler tarafından kasıtlı olarak üretilen izleri belirlemelerini sağladı. Bu delillerin ortasında, tüketim hazırlıklarıyla dengeli kesik izleri ve kırıklar da bulunuyordu ve örneğin, “kas paketleri, beyin ve iliğin” çıkarılmasına dair açık işaretler vardır.

Ekip, cesetlerin vefatlarından kısa bir mühlet sonra çürümeyi önlemek için etleri için işlendiğine inanıyor. Bilhassa kafatasında, baş derisinin ve etin çıkarıldığını gösteren kesikler bulunurken, kemikteki kırıklar, güçlü bir besin kaynağı olan beyni çıkarma teşebbüslerinden kaynaklanıyor. Ayrıyeten, humerus ve femur kemiklerinde, yağ ve kalorinin bir öbür kaynağı olan iliklerine ulaşılmasını sağlayacak hassas kırıklar bulunuyor. Genel olarak ispatlar, insan kalıntılarının tüketim için sistematik olarak manipüle edildiğini ve bunları yiyenlerin en besleyici kısımlarına öncelik verdiğini gösteriyor.

Çalışmanın ortak müellifi Dr. Palmira Saladié, “yamyamlık, insan evriminin çeşitli zamanlarında belgelenen bir davranıştır” diyor ve devam ediyor: “Tarih öncesi bağlamlarda, hem hayatta kalma ihtiyaçlarına hem de ritüel uygulamalara veya hatta gruplar arası şiddet dinamiklerine yanıt verebilir.”

Bu yamyamlık uygulamalarının Son Buzul Maksimumundan sonra gerçekleşen demografik genişlemelerin getirdiği artan gerginliklerle irtibatlı olması mümkündür. İnsan sayısının artması, yiyecek için daha fazla rekabete yol açmış, daha fazla çatışmaya ve sonunda “savaş yamyamlığı” hareketlerine neden olmuş olabilir.

Avrupa genelinde, bu devirden kalma, insan yamyamlığına dair açık deliller gösteren beş yer bulunuyor. Maszycha Mağarası’ndan ve ilgili arkeolojik bilgilerden elde edilen yeni ispatlarla birlikte bu sayı, araştırmacıların yamyamlığın Magdalenian periyodundaki insanların kültürünün bir kesimi olduğunu öne sürmelerine sebep oldu.

Makale Scientific Reports mecmuasında yayımlandı.