Dünyada her yıl 500 bin deprem gerçekleşiyor

Türkiye’de martın birinci haftası, zelzele şuurunun oluşturulması ve muhtemel afetlere karşı hazırlıklı olunması hedefiyle çeşitli etkinliklerle “Deprem Haftası” olarak anılıyor. Tektonik, volkanik ve çöküntü olarak üçe ayrılan sarsıntılar, yer kabuğunda fay ismi verilen kırıklarda meydana gelen hareketler sebebiyle oluşuyor.

ABD Jeolojik Araştırmalar Merkezine (USGS) nazaran, dünyada her yıl yaklaşık 500 bin sarsıntı meydana geliyor. Sismologlar, dünyadaki sarsıntıların yalnızca yüzde 20’sinin beşerler tarafından hissedildiğini ve her yıl yaklaşık 100 zelzelenin hasara yol açtığını belirtiyor. NASA’ya nazaran ise büyük zelzeleler dünyanın eksenini kaydırabilir ve böylelikle bir günün uzunluğu değişebilir.

Bilim insanları, 2004’te meydana gelen 9,1 büyüklüğündeki Sumatra sarsıntısının, günün uzunluğunu 6,8 mikrosaniye kısalttığını düşünüyor. Dünyada son yüzyılda yaşanan yıkıcı sarsıntılarda yüz binlerce kişi hayatını kaybetti ve milyonlarca kişi evsiz kaldı. USGS’de yer alan bilgilere nazaran, dünya tarihinin en şiddetli 10 zelzelesi, Güney Amerika ve Asya-Pasifik ülkelerinde yaşandı.

EN ŞİDDETLİ SARSINTI 9.5 BÜYÜKLÜĞÜNDE

Dünya tarihindeki en şiddetli zelzele, Şili’de 22 Mayıs 1960’ta meydana geldi.

Yaklaşık 1000 kilometrelik alanda hissedilen 9,5 büyüklüğündeki sarsıntı sonucunda 1655 kişi hayatını kaybetti, 3 bin kişi yaralandı, 2 milyon kişi evsiz kaldı.

Ülkede 550 milyon dolarlık hasara neden olan sarsıntı sonucu oluşan tsunami, 10 bin kilometrelik alana yayılarak Hawaii, Japonya ve Filipinler’e kadar ulaştı. Dev dalgalar sonucu Hawaii’de 61, Japonya’da 138, Filipinler’de 32 kişi ömrünü yitirdi.

En şiddetli ikinci sarsıntı olarak kayıtlara geçen Alaska zelzelesi, 28 Mart 1964’te meydana geldi.

Üç dakika süren 9,2 büyüklüğündeki zelzele, tsunamiyi tetikledi. Sarsıntı ve akabinde oluşan dev dalgalar, 128 kişinin hayatını kaybetmesine neden olurken, yaklaşık 310 milyon dolarlık hasar oluşturdu.

ENDONEZYA ZELZELESİ 14 ÜLKEYİ ETKİLEDİ

Bugüne kadar en uzun süren sarsıntı Sumatra’da 26 Aralık 2004’te meydana geldi. 9,1 büyüklüğündeki zelzele, yaklaşık 10 dakika sürdü.

Sarsıntı sonucunda oluşan metrelerce yükseklikteki dev dalgalar, Endonezya’nın yanı sıra Asya’nın kuzeyi ve Afrika’nın doğusunda 14 ülkeyi etkiledi.

En çok vefata yol açan doğal afetlerden biri olarak kabul edilen sarsıntıda yaklaşık 230 bin kişi hayatını kaybetti. Zelzele ve tsunami nedeniyle 1 milyon 700 bin kişi evsiz kaldı.

Japonya’nın Tohoku bölgesinde 11 Mart 2011’de yaşanan sarsıntı, ülkede bugüne kadarki en şiddetli sarsıntı olarak kayıtlara geçti. 9 büyüklüğündeki sarsıntı, okyanus tabanında 1 kilometrelik kırık oluşturdu, bunun sonucunda ülkenin kuzeydoğu kıyılarında tsunami yaşandı.

Deprem ve sonrasında yaşanan tsunaminin neden olduğu 19 bin can kaybının yanı sıra Fukuşima nükleer santralinde sızıntı meydana geldi.

RUSYA’DA 1952’DE 9 BÜYÜKLÜĞÜNDE DEPREM

Rusya’nın kuzeydoğusundaki Kamçatka’da 4 Kasım 1952’de meydana gelen 9 büyüklüğündeki sarsıntı, Hawaii kıyılarında yüksek dalgaların oluşmasına yol açtı.

Şili’de 27 Şubat 2010’da meydana gelen 8,8 büyüklüğündeki zelzelede 500’den fazla kişi hayatını kaybetti, binlerce kişi yaralandı.

Şili’nin yanı sıra Peru, Ekvador, Kolombiya, Kosta Rika ve Panama üzere Latin Amerika ülkeleri, sarsıntı sonrası oluşan tsunamiden etkilendi.

30 milyar dolarlık hasara yol açan sarsıntıda 1,8 milyon kişi mağdur olurken, 500 binden fazla konut, tadilat edilemeyecek halde hasar gördü.

Ekvador ve Kolombiya kıyıları yakınlarında 31 Ocak 1906’da meydana gelen 8,8 büyüklüğündeki sarsıntıda, yaklaşık 1000 kişi hayatını yitirdi. Zelzelenin akabinde oluşan tsunami, okyanusu geçerek Japonya’ya kadar ulaştı.

Alaska’nın Rat Adaları açıklarında 4 Şubat 1965’te görülen 8,7 büyüklüğündeki sarsıntı, dalga uzunluklarının 10 metreyi bulduğu tsunamiye neden oldu.

3 AY ORTAYLA İKİ YIKICI DEPREM

Endonezya’nın kuzeybatısında bulunan Sumatra Adası’nda Aralık 2004’te gerçekleşen 9,1 büyüklüğündeki yıkıcı zelzelenin yaraları sarılırken, yaklaşık 3 ay sonra 28 Mart 2005’te yerin 30 kilometre altında 8,6 büyüklüğünde sarsıntı kaydedildi.

Afette 1400’den fazla kişi hayatını kaybederken, zelzelenin tetiklediği tsunami nedeniyle yüzlerce kişi yaralandı.

Tibet’te 15 Ağustos 1950’de yaşanan 8,6 büyüklüğündeki sarsıntıda en az 1500 kişi öldü. Çin ve Hindistan’da birçok kenti de etkileyen zelzele, heyelanlara yol açtı. Bunun sonucunda yüzlerce yapı ziyan gördü.

DEPREM BÖLGESİ: PASİFİK ATEŞ ÇEMBERİ

“Ateş Çemberi” olarak isimlendirilen Pasifik Zelzele Jenerasyonu, dünyadaki tüm zelzelelerin yüzde 90’ına, büyük sarsıntıların ise yaklaşık yüzde 80’ine kaynaklık ediyor.

Büyük Okyanus havzasını çevreleyen zelzele jenerasyonu, “Pasifik Ateş Çemberi” olarak biliniyor.

Yaklaşık 40 bin kilometre uzunluğundaki nesil, Şili’den kuzeye gerçek Güney Amerika kıyıları, Orta Amerika, Meksika, ABD’nin batı kıyıları ve Alaska’nın güneyinden Aleut Adaları, Japonya, Filipinler, Yeni Gine, Güney Pasifik Adaları ve Yeni Zelanda’ya kadar uzanıyor.

“Alp-Himalaya Zelzele Kuşağı” ismiyle bilinen ikinci büyük zelzele nesli, Endonezya’dan başlayarak Himalayalar ve Akdeniz üzerinden Atlas Okyanusu’na kadar ilerliyor.

Türkiye’nin büyük bir kısmı de bu sarsıntı jenerasyonunda yer alıyor.

KUZEY AMERİKA

Kuzey Amerika’da birkaç büyük sarsıntı bölgesi bulunuyor.

Alaska’nın orta kıyısında, kuzeyden Anchorage ve Fairbanks’e uzanan bölgenin yanı sıra Pasifik levhası ile Kuzey Amerika levhasının birbirine sürttüğü, Britanya Kolumbiyası’ndan Baja Meksika’ya kıyı şeridi boyunca uzanan bölgede sarsıntı faaliyetleri görülüyor.

Meksika’daki etkin sarsıntı bölgesi, Puerto Vallarta kenti yakınından Guatemala sonundaki Pasifik kıyılarına kadar uzanıyor.

Orta Amerika’nın batı kıyılarının birçok, Kokos ve Karayip levhaları sonu, sismik açıdan faal durumda bulunuyor.

Kıtadaki öteki bir faaliyet bölgesini ise Jamaika’dan Güneydoğu Küba’ya ve Haiti ile Dominik Cumhuriyeti ortasında bir yay (Karayip levhası) oluşturuyor.

GÜNEY AMERİKA VE ASYA

Kolombiya ve Venezuela’nın Karayip kıyıları da dahil Güney Amerika’daki en etkin zelzele bölgeleri, kıtanın Pasifik hududu boyunca uzanıyor.

Asya’daki sarsıntılar ağır olarak Endonezya takımadalarının etrafını saran Avustralya levhası ve üç kıtasal levhanın ortasında uzanan Japonya’da görülüyor.

Dünyanın büyük sarsıntı bölgelerinden bir oburu olan Orta Asya’da fay hareketliliği, Karadeniz’in doğu kıyılarından güneye gerçek İran ve Pakistan’a, Hazar Denizi’nin güney kıyıları boyunca uzanan bir alanda gerçekleşiyor.

AVRUPA VE AFRİKA

Kuzey Avrupa, İzlanda’nın faal volkanik faaliyet bölgesi hariç, büyük sarsıntı bölgelerinden uzakta bulunuyor.

Türkiye ve Akdeniz kıyılarına yanlışsız, güneydoğuya uzanan jenerasyonda (Alp-Himalaya kuşağı) zelzele riski artıyor.

Yaşlı bir kütle olduğu için başka kıtalara kıyasla çok daha az sarsıntı bölgesine sahip Afrika’da zelzele faaliyetleri, Sahra’da, kıtanın orta kısmında kaydediliyor.

Doğu Akdeniz kıyıları, bilhassa Arap levhasının Avrasya ve Afrika levhaları ile hudut oluşturduğu Lübnan, en etkin bölgeler olarak öne çıkıyor.

Afrika Boynuzu (Aden Körfezi çevresi) yakınındaki bölge de kıtadaki bir öteki etkin alanı oluşturuyor.

AVUSTURALYA YENİ ZELANDA ANTARTİKA

Avustralya kıtasında genel olarak sarsıntı riski düşük yahut orta derecedeyken, küçük ada komşusu Yeni Zelanda, dünyadaki faal sarsıntı bölgelerinden birinin üstünde yer alıyor.

Diğer 6 kıtayla karşılaştırıldığında Antarktika, sismik hareketin en az olduğu kıta pozisyonunda bulunuyor. Bunun nedeni, kıtadaki kara kütlelerinin çok azının, kıta levhalarıyla hudut oluşturması yahut yakınında yer alması olarak görülüyor.

Güney Amerika’daki Antarktik (Güney Kutbu) levhasının Skotya levhasıyla karşılaştığı Tierra del Fuego civarındaki bölge ise bunun tek istisnası durumunda bulunuyor.