Türkiye iktisadını yakından takip eden ve isabetli tahlilleriyle tanınan iktisatçı Dr. Mahfi Eğilmez, son periyotta peşpeşe açıklanan yeni vergi kalemlerine ait kıymetlendirme yazısı yazdı.
Son 3 yılda uygulanan iktisat politkasının yanlış olduğu değerlendirmesinde bulunan Dr. Eğilmez, bu yanlış iktisat uygulamalarının faturasının onları yürütenlere değil, vatandaşa çıktığını belirtti.
Bahşişlerin vergilendirilmesi, yurt dışı çıkış harcının artırılması üzere düzenlemeleri “yanlış” olarak kıymetlendiren Dr. Eğilmez, servet incelemesi yetkisi veren bir yasa ile Türkiye’nin kara para, vergi dışı ve kayıt dışı süreçler cenneti olmaktan kurtarılacağını savundu.
Dr. Mahfi Eğilmez’in kendi ismini taşıyan blogunda bugün yayınladığı “Yeni Vergi Paketi İçin Bir Öneri” yazısı şöyle:
Basında yer aldığı formuyla getirilmesi planlanan vergi paketine bakınca faturanın son üç yılda yaşanan yanlış iktisat siyasetine ve onları yürütenlere değil, her vakit olduğu üzere vatandaşa çıktığı görülüyor. Pakette yer alan birtakım düzenlemelere katılmak mümkün değil. Bahşişleri vergilendirmek vatandaşla vergi yönetimi ve kontrolünü karşı karşıya ve getirisine asla değmeyecek bir düzenleme. Yurt dışı çıkış harcının artırılması da yanlış. Bu türlü bir harç alınması baştan beri yanlıştı zati. Vergi, vatandaştan kamu hizmetlerine katkı olsun diye karşılıksız alınır, buna karşılık harç, vatandaştan, aldığı kamu hizmetinin karşılığı olarak tahsil edilir. Vatandaşın yurt dışına çıkışında kamu bölümünün sunduğu bir hizmet yoktur. Pasaport düzenlemesinde esasen pasaport harcı alınmak suretiyle o hizmetin karşılığı alındığı için yurtdışı çıkış harcı dayanaksız bir tahsilat olmaktadır. Gelir ve kurumlar vergilerinde kimi istisna ve muaflıkların kaldırılması doğrudur. Bununla birlikte kaldırılması gereken istisna konut üzerinden alınan emlak vergisindeki istisna değildir. Derneklere, vakıflara yapılan bağışlardaki istisnalar kaldırılmalıdır. Zira bunlara istisna tanınınca o, bir bağış olmaktan çıkıp vergiden kaçınma ve göze girme aracı haline dönüşmektedir.
Vergi paketinde eleştirilecek pek çok bahis var ve bunu zati vergi uzmanları ilerleyen günlerde gündeme getirecektir. Bir bahis var ki üzerinde özel olarak durulması gerekiyor: Masraf Bildirimi. Teklifte; “Risk tahlili sonucu beyana tabi gelirleri ile yapılan harcamaları ortasında %20’nin üzerinde uyumsuzluk olan mükelleflerden Özel Masraf (Harcama) Bildirimi istenmesi ve ortadaki farkın izah edilememesi durumunda ilgili hakkında vergi incelemesi yapılması, izah edilemeyen fark fiyatlarının arızi yarar olarak kabul edilerek gelir vergisi tarh edilmesi” öngörülmektedir.
Bu düzenlemeden anlaşılacağı üzere bu biçimde vergi salınabilmesi için birtakım şartların oluşması gerekiyor: (1) Her şeyden evvel bir risk tahlili yapılacak. Bunu kimin yapacağı, müsaadeye bağlı olup olmadığı, hangi kriterlere bakılacağı vb. üzere mevzuların metinde açıklaması yok. Muhtemelen sonradan çıkarılacak bir bildiriyle belirlenecek. (2) Beyana tabi gelir ile masraflar ortasında % 20’yi aşan bir uyumsuzluk olması gerekiyor. Bu türlü bir oran niye gerekli anlayamadım. Gelir ile sarfiyat ortasındaki uyumsuzluğun % 20 ve altında olması farkın değersiz olduğu manasına mı geliyor? Bu ülkede açlık sonunun altında yaşayan beşerler varken bu türlü bir fark aramanın manası yok. (3) Bu türlü bir fark varsa mükelleften Özel Sarfiyat Bildirimi istenecek. Yani bu bildirim baştan gelir vergisi beyannamesiyle birlikte verilmeyecek. Bu, bence gerçek yaklaşım değil. Servet ve Masraf Bildirimlerinin en baştan gelir vergisi beyannamesiyle birlikte vergi dairesine verilmesi gerekir. (4) Gelir ile masraf ortasındaki farkın izah edilmemesi ve bunun üzerine mükellef hakkında vergi incelemesi yapılması gerekiyor. Halbuki bütün bu incelemeler en baştan yapılıp mükellefe en sonunda sorulması gerekir. (5) Fark varsa bunun arızi yarar olarak kabul edilmesi ve gelir vergisi tarh edilmesi gerekiyor.
Öncelikle 1984 öncesindeki durumu kısaca anlatayım. 31 Aralık 1960 tarihinde kabul edilen 193 sayılı Gelir Vergisi Kanununun 114’üncü unsurunda şu karar yer alıyordu: “Yıllık beyanname vermek mecburiyetinde bulunan gerçek şahıslar, her yıl verecekleri gelir beyannamelerinde, 116’ncı unsurda yazılı servet ögelerini bildirmeye mecburdurlar. Lakin, dar mükellefiyete tabi olanlarla, beyan edilecek gelirleri gayrimenkul sermaye iradı, fiyat, götürü adapta tespit edilen ticari, zirai yahut mesleksel yararlardan yahut bunların toplamından ibaret olanlar servet beyanına tabi değildirler.” Kanunun 115’inci unsurunda de bildirilen servetin toplam kıymetinin bir evvelki yıl beyannamesiyle bildirilen servetin toplam bedelini aşması ve ortadaki farkın iki periyot ortasında elde edildiği beyan edilen gelirden fazla olması durumunda aşan gelir ölçüsünün beyan edilmemiş gelir olarak kabul edileceği ve vergilendirileceği açıklanmaktadır. Bu uygulamada iki kıymetli noktaya daha dikkat çekelim: (1) Servet bildirimi sırf beyanname veren kişinin değil aile fertlerinin de servetini kapsayacaktır. (2) Servet bildirimi incelemesi yoluyla bulunan fark vergilendirilirken kaçakçılık cezası uygulanmayacaktır.
Bu husus 18 Nisan 1984 tarih ve 2995 sayılı kanunla yürüklükten kaldırılmıştır. O tarihten sonra servet bildirimi alınmamış, geçmişe ait olarak alınmış olanlar üzerinden de inceleme yapılması imkanı kalmamıştır. Servet bildirimi ve onun tamamlayıcısı olan sarfiyat bildiriminin uygulandığı 1960 ile 1984 yılları ortasında son derecede aktif olmuş iki kurumdur. O vaktin şartlarında servetler bugünkü kadar kayıt altında olmadığı halde Maliye Müfettişleri ve Hesap Uzmanları (servet bildirimi incelemesi yapmaya yalnız bu iki meslek mensupları yetkiliydi) tapu, emlak vergi daireleri, bankalar ile yazışarak servet kontrolünü yaparlar ve servetini, gelirini gizleyenleri ortaya çıkarıp vergi salarlardı. Bu iki bildirim, vergi dışılığı ve kayıt dışılığı büyük ölçüde engellerdi. Ne var ki Özal hükümeti, gelen baskılara dayanamayarak bu iki bildirimi de yürürlükten kaldırdı, böylelikle Pandora’nın kutusu açıldı ve Türkiye, giderek beyan edilmeyen servetlerin, son model otomobillerle gezen, lüks yalılarda oturan lakin minimum fiyat kadar vergi ödemeyen, kara para aklayan insanların cirit attığı bir ülke haline geldi.
Türkiye’yi kara para cenneti olmaktan çıkarmanın, düzgün bir ülke haline getirmenin yollarından birisi servet bildirimi ve masraf bildirimini 1960 yılındaki çerçevesinde geri getirmektir. Bunu yaparken 2023 yılı öncesinde bu formda servet artışıyla geliri ortasında fark bulunanlar için bir af hususu getirilerek” bu farkı zaten beyan edip farkın % 25’ini vergi olarak ödeyenler için geçmiş yıllar servet incelemesi yapılmaz ve ceza salınmaz” formunda bir karar getirilebilir. Bu yapılırsa hem önemli ölçüde vergi toplanması hem de bu tasarıda yer alan yurtdışı çıkış harcı, bahşiş üzerinden vergi alınması, gayrimenkul sermaye iradında istisnanın kaldırılması üzere getirisi götürüsünden fazla olacak unsurlardan vaz geçilmesi mümkün olabilir.
1998 yılında dönemin Maliye Bakanı Zekeriya Temizel’in hazırladığı ve kamuoyunda nereden buldun yasası olarak isimlendirilen yasa, Maliyeye, mükelleflerin servetleriyle karları ortasındaki bağlantının kaynağını ve fark varsa bunun vergisinin ödenip ödenmediğini araştırma yetkisi veriyor, servet incelemesinin gibisi bir düzenek getiriyordu. 1999 yılı başından itibaren uygulanacak olan bu yasanın uygulanması 1 Ocak 2003 tarihine ertelendi, böylelikle seçimden sonra uygulamaya geçilecekti. Seçimi AK Parti kazandı ve birinci icraatlarından birisi olarak 9 Ocak 2003 tarihinde 4783 sayılı kanun ile bu maddeyi yürürlükten kaldırdı.
Özetle servet bildirimi ve masraf bildirimi uygulamaları 1960 yılındaki çerçevesiyle tekrar getirilir ve geçmişte oluşan farklar, vergisini ödemek kaydıyla silinirse bu yolla hem önemli tahsilat sağlanır ve halkın tepkesini çekecek birçok düzenlemeye gerek kalmaz. Bu düzenleme birebir vakitte Türkiye’yi kara para, vergi dışı ve kayıt dışı süreçler cenneti olmaktan kurtarır, gri listeden de çıkmasını sağlar. Ne var ki 2003 yılında nereden buldun maddesine olan yaklaşımını dikkate aldığımızda AKP’nin bunu yapabileceğini sanmıyorum.
