Hepimiz hayatımızın bir noktasında déjà vu (daha önce yaşanmışlık hissi) hissini yaşamışızdır. Bu, bir olayı daha evvel yaşamamamıza karşın güya ikinci kere yaşıyormuşuz üzere hissettiren, beynimizin hafıza sistemleriyle alakalı bir durumdur. Fakat, déjà vu’nun tam aksisini tabir eden bir kavram da var: Jamais vu.
Jamais vu, tanıdık bir şeyi garip bir formda tanımıyormuşuz üzere hissettiğimizde ortaya çıkar. Yıllardır tanıdığınız bir söze yahut şahsa baktığınızda, bir anda size yabancı yahut anlamsız geldiğini hissetmiş olabilirsiniz. Bilim insanları, bu cins tecrübelere jamais vu ismini veriyor.
Memory mecmuasında yayımlanan yeni bir araştırma, bu fenomenin nasıl ortaya çıktığını inceledi. Araştırmacılar, 94 üniversite öğrencisine “kapı” üzere yaygın sözlerden ve “kılıç” üzere daha az yaygın sözlerden oluşan 12 farklı kelimeyi mümkün olduğunca süratli bir biçimde yazmalarını istedi. İştirakçilere sıkıldıklarında, garip hissettiklerinde yahut elleri ağrıdığında durabilecekleri söylendi. Emel, bu tanıdık sözlerin ne kadar müddette anlamsız hissettirmeye başlayacağını görmekti.
Araştırma sonucunda, iştirakçilerin %70’inin, bilim insanlarının jamais vu olarak tanımladığı bir duygu yaşadığı ve bu durumun genellikle kelimeyi bir dakika boyunca tekrar ettikten ve yaklaşık 33 kez yazdıktan sonra meydana geldiği görüldü. İkinci bir deneyde, katılımcılardan “the” kelimesini yazmaları istendi ve %55’i, kelimeyi 27 kere tekrarladıktan sonra jamais vu yaşadıklarını belirtti.
Katılımcılar, tecrübelerini çeşitli hallerde söz etti. Kimileri el denetimini kaybettiklerini, başkaları ise sözün yabancı görünmeye başladığını ve güya gerçek bir söz değilmiş üzere hissettiklerini söyledi.
Bu fenomeni 15 yıldır inceleyen araştırmacılara nazaran, jamais vu beynin bir tıp “yumuşak sıfırlama” düzeneği olabilir. Beynin, tekrarlayan vazifelerle karşılaştığında esnek kalmasına ve çok yüklenmemesine yardımcı olan bu sıfırlamanın, beynin kendini muhafaza yollarından biri olabileceği düşünülüyor.
Bu nedenle, tanıdık bir söz apansız size garip gelirse yahut uygun bildiğiniz bir yüz size yabancı gelirse, jamais vu yaşıyor olabilirsiniz. Bu, insan beyninin nasıl çalıştığını anlamak için kıymetli bir müşahede olabilir.
