Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütünün (UNESCO) Dünya Mirası Listesi’ne 2014’te dahil edilen, kentte “ticaretin kalbinin attığı yer” olarak nitelendirilen Tarihi Çarşı ve Hanlar Bölgesi’ndeki yapılardan Koza Han’ın avlusundaki köşk mescidi, hem Anadolu Selçuklu periyoduna ilişkin bir gelenek hem de Bursa’da erken Osmanlı mimarisinin en güzel örneklerinden biri olarak biliniyor.
Sultan 2. Bayezid tarafından 1490-1491 yıllarında mimar Abdül-Ula Bin Pulad Şah’a yaptırılan, 30 kişinin birebir anda ibadet edebildiği köşk mescidi, 1671’den sonra bazı dönemlerde onarımlardan geçirildi.
Uzun yıllar ipek böceği kozalarının satıldığı, Bursa’nın dokuma merkezi haline gelmesinde birinci adım olan hanın sembol yapısı köşk mescidinde, 534 yıldır han esnafı ve müşterileri ile ziyaretçiler namazlarını kılıyor.
Bursa Uludağ Üniversitesi (BUÜ) Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Kısmı Lideri Prof. Dr. Hasan Basri Öcalan, hanlar ve içlerinde bulunan mescitlerin İslam’daki bütünlüğüne işaret ettiğini söyledi.
İslamiyet’te ticari ve toplumsal ömür ile dini hayatın birbirinden ayrılmadığını belirten Öcalan, “Ticari hayatla uğraşan bir insan, beş vakit namazını da kılar. Bunun için de gerek yol boylarında gerekse şehir merkezlerindeki kervansaraylarda tüccarların ticari hayatı aksatmadan kısa sürede namazlarını kılabilmeleri için hanın içine bir ibadethane yapılmıştır” dedi.
Öcalan, mescidin her mahallede küçük yerlerde yapılan, vakit namazlarının kılındığı yerler olduğunu, minberlerinin bulunmamasından ötürü cuma ve bayram namazlarının kılınmadığını aktardı.
Hem estetik kazandırılması hem de muhtemelen boş alanı pahalandırmak emeliyle hanın ya da kervansarayın ortasına yapılan mescidin “köşk mescidi” olarak isimlendirildiğini belirten Öcalan, “Türkiye sınırları içinde günümüze kadar orijinalliğini koruyarak gelen iki köşk mescidinden bahsedebiliriz, bunlardan biri Kayseri’dedir, biri de Bursa’daki Koza Han’daki köşk mescididir” tabirini kullandı.
Öcalan, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin başkenti Lefkoşa’daki Büyük Han’ın köşk mescidinin de büyük oranda orijinalliğini koruyarak bugünlere geldiğini anlattı.
“SON DERECE ESTETİK BİR YAPI”
Prof. Dr. Hasan Basri Öcalan, Sultan 2. Bayezid’in, Koza Han’ı, İstanbul’daki Bayezid Mescidi ve Külliyesi’nin sarfiyatları için inşa ettirdiğini söyledi.
Köşk mescidinin, taç kapıdan girince hanın ortasında butik bir bina olarak ziyaretçileri karşıladığını kaydeden Öcalan, şunları kaydetti:
“Günümüze kadar yepyeni haliyle gelen en hoş mescitlerden biridir. Alt tarafı şadırvan, 8 direk üzerine kurulmuş, ortada çok estetik bir mermer direkle desteklenmiş, üstü taşla örülmüş, kubbesi kurşunla kaplı, mermer bir merdivenden çıkılan, merdiven korkulukları bile mermerden yapılmış kusursuz bir köşk mescidi. Burası natürel ki yepyeni halinde bu biçime gelmiş ancak yıllar içinde hayli çok tamirler görmüş. Hatta muhtemelen tüccarlara ve cemaate dar geldiği için mescidin yanına küçük bir ahşap mescit daha yapıldığı kayıtlarda var lakin o günümüze gelmemiş. Burası 1600’lü yıllardan itibaren çok restore edilmiş ama asıl itibarıyla 1948’de Bursa Eski Eserleri Sevenler Kurumu tarafından temelli bir onarım gerçekleştirilmiştir. Daha sonra 2008’de özel bir banka tarafından restore edilmiş. Natürel alttaki şadırvan etkin değil ama yan tarafta çeşmeler var, o çeşmelerden beşerler abdest alıyor. İçerisi son derece şahane bir görünüme sahip, iki orjinal penceresi günümüze gelmiş. Öbür pencereler de o iki özgüne uygun bir formda restore edilerek günümüze kadar gelmiş ve nitekim de son derece estetik bir yapı.”
Bu tür nadir görülen mimari yapıların geçmişten gelen bir miras olduğunun bilinmesi gerektiğini ifade eden Öcalan, “Bu mirası müdafaamız gerekiyor. Yalnızca fonksiyonel olarak değil bu çeşit binalara estetik açıdan bakmamız gerekiyor. Bilhassa doruktan bir manzara aldığınız vakit nitekim de mükemmel bir görüntü ortaya çıkıyor.” diye konuştu.
Bursa’nın deprem kuşağında yer aldığını hatırlatan Öcalan, 1855’te yaşanan büyük zelzeleye karşın bu yapıların yıkılmadığını ve ayakta kaldığını kelamlarına ekledi.
