Buraya neden geldim? “Kapı Etkisi” bize ne yaptığımızı nasıl unutturuyor?

Bir odadan başkasına geçerken, hiç ne yapacağınızı unuttuğunuz oldu mu? Bir odadasınız ve öteki bir odada bir şey yapmanız yahut oradan bir eşya almanız gerekiyor. Fakat, öteki odaya vardığınızda, fikir büsbütün kaybolmuş oluyor ve artık neden orada olduğunuzu hatırlamıyorsunuz. Ya da tahminen bir şey satın alacaksınız, fakat mağazaya girdiğiniz anda ne istediğinizi unutuyorsunuz.

Bunu bir çeşit yanılgılı hafızaya, “yaşlılık anına” yahut yalnızca yorgunluğa bağlayabilirsiniz. Lakin bilim beşerlerine nazaran problem bu kadar kolay değil. Bu örnekler, bir sonu geçtiğimizde yakın vakitte ehemmiyet taşıyan öğeleri unutma eğiliminde olduğumuzu varsayan “kapı etkisi” yahut “konum güncelleme etkisi” olarak isimlendirilen bir mevhumla alakalı. Bu fikir, bilim insanları ortasında çok ilgi görüyor ve bunu test etmek için epey yaratıcı yollar geliştirdiler.

2011 yılında yapılan bir çalışmada, Notre Dame Üniversitesi’ndeki bir araştırma grubu, iştirakçilerin sanal ortamlarda yahut gerçek ortamlarda objeleri taşımasını sağlayarak kapı tesirini inceledi. Sonuçlar, iştirakçilerin bir kapıdan geçtikten sonra bilgileri unutma olasılıklarının daha yüksek olduğunu gösterdi. Yani bir kapıdan geçtiğinizde, beyniniz kendini resetlemeye eğilimli olabiliyor.

Bilim insanları bunun, beyinlerimizin tecrübeleri başka olaylara nasıl böldüğünü gösterdiğini ve buna “olay ufku modeli” dendiğini ileri sürüyor. Beynimiz böylelikle anıları küçük kısımlara ayırıp kategorize edebiliyor fakat bu durum kısa müddetli sürpriz unutkanlıklara da yol açabiliyor. Aslında beyin anıları daima olarak kaydeder kısımlar halinde depolar. Bir hududu geçmek, beynimizin o alanın olay modelini güncellemesini tetikliyor ve bu da daha evvelki olaylarla alakalı olan objelerine ve niyetlerin bir an için kaybolmasına yol açabilir.

Kısacası, mutfağa gidip bir şeyler alma isteği salondaki bir olayla ilişkilendirilir fakat mutfağa girildiğinde salonla olan temas kopar. Ve kişi, “ben buraya neden gelmiştim” diye anlık bir sorgulama yaşayabilir.