Binlerce yıllık mumyada “Kara Ölüm” keşfi

Eski bir Mısır mumyasında, vebanın Avrasya dışındaki en eski hadisesi tespit edildi. Yaklaşık 3.290 yıl öncesine tarihlenen mumyalanmış kalıntılar, mevti sırasında muhtemelen şiddetli semptomlar geçiren bir erkek bireye ilişkin.

Kara Vefat olarak da bilinen bubonik veba, Yersinia pestis isimli bir bakteriden kaynaklanır ve 14. yüzyılda bilhassa Avrupa’da çok derecede yayılarak milyonlarca insanın vefatına sebep olduğu büyük bir salgınla en yaygın olduğu devri yaşadı. Son yıllarda yapılan birçok araştırma, tarih öncesi vücutlarda Y. pestis DNA’sına ilişkin izler buldu ve patojenin ve hastalığın günümüzde ünlü olan bu salgından binlerce yıl evvel de sirkülasyonda olduğunu gösterdi.

Ancak, şu ana kadar bulunan antik örneklerin tamamı Avrupa ve Asya’dan geliyordu ve Rusya’daki 5.000 yıllık iskeletlerde enfeksiyona dair deliller görülmüştü. Artık, yeni bir incelemede, eski bir Mısır mumyasını tahlil eden bir araştırmacı takımı, Bronz Çağı’nın başlangıcında vebanın Kuzey Afrika’da da mevcut olduğunu buldu.

Radyokarbon tarihlemesiyle İkinci Orta Dönem’in sonu yahut Yeni Krallık’ın başlangıcına tarihlenen mumyanın hem kemik dokusunda hem de bağırsak içeriğinde Y. pestis DNA’sına ilişkin izler bulunması, enfekte bireyin öldüğü sırada hastalığın ileri basamaklarında olduğunu öneriyor.

Araştırmacılar, bu yılın başlarında Paleopatoloji Derneği’nin Avrupa Toplantısı’nda sunulan özet yazılarında, “Bu, Avrasya dışında bildirilen ilk tarih öncesi Y. pestis genomudur ve antik Mısır’da vebanın varlığına dair moleküler kanıt sağlar, ancak hastalığın o dönemde ne kadar yaygın olduğunu belirtemeyiz” diye yazdılar.

Antik Mısır’da Kara Veba’nın ne kadar yaygın olduğu bilinmiyor olsa da, daha evvelki kimi çalışmalar Nil kıyılarında mümkün salgınlara işaret ediyor. Örneğin, yirmi yıldan uzun bir mühlet evvel araştırmacılar, Tutankhamun’un mezarını inşa eden emekçilerin bir vakitler yaşadığı Amarna’daki bir arkeolojik köyde pireler buldular. Bakterinin ana taşıyıcısı pireler olduğu için, araştırmacılar bubonik vebanın eski Mısır’da var olabileceğinden şüphelenmeye başladılar. Bu hipotez, “bubo üreten ve irini taşlaşmış” bir hastalığı tanımlayan Ebers Papirüsü isimli 3.500 yıllık bir tıbbi metin ile daha da güçlendi.

Bu nedenle kimi araştırmacılar vebanın Nil sıçanlarına yapışan pireler tarafından yayılmış olabileceğine ve daha sonra antik gemilerde kaçak dolaşan ve Kara Ölüm’ü dünyanın dört bir yanına taşıyan kara sıçanlara geçmiş olabileceğine inanıyor. Lakin şimdiye kadar bu teori, hastalığın antik Mısır’da sahiden mevcut olduğunu kanıtlayan kesin bir delili bulunmuyordu.