Bilim insanları uyarıyor: Böyle bir felakete hiç hazır değiliz

Bilim insanları, Dünya’nın bu yüzyılda büyük bir volkanik patlama yaşama mümkünlüğünün altıda bir olduğunu söylüyor ve “insanlığın bu duruma yönelik bir planı yok” diyerek uyarıyor. İklim profesörü Dr. Markus Stoffel’e göre bu türlü bir olay, 1815 yılında Endonezya’daki Tambora Yanardağı’nın patlamasına benzeri bir “iklim kaosunu” tetikleyebilir.

1815 yılındaki patlama, atmosfere 100 kilometreküp gaz, toz ve kaya salınarak global sıcaklıkların düşmesine yol açtı. Bu sıcaklık düşüşüyle bir arada ekinler azalırken kıtlık yayıldı, hastalıklar arttı ve on binlerce insan hayatını kaybetti.

Tambora’nın patlamasından sonra yaşanan “Yazsız Yıl”ın aksine, 21. yüzyılda meydana gelecek bir mega yanardağ patlaması, insanlığın fosil yakıtlara olan bağımlılığı sebebiyle ortaya çıkan sorunların daha da artmasına sebep olacak. Jeoloji bilimci Dr. Michael Rampino, “Etkileri 1815’tekinden bile daha makûs olabilir” diyerek, “Dünya artık daha istikrarsız” cümlesini kuruyor.

İronik bir formda, son yüzyılda yayılan sera gazları bu soğuma tesirini daha da arttırabilir. Volkanolog Dr. Thomas Aubry’nin araştırması, daha sıcak ve daha türbülanslı bir atmosferin kükürt dioksit gazını ve onun oluşturduğu soğutucu sülfat aerosollerini daha süratli yayacağını ve böylelikle soğutma tesirini ağırlaştıracağını öneriyor.

Güneş ışığını yansıtan bu havadaki bileşiklerin daha geniş bir alana dağıtılması, çarpışma ve kümeleşme olasılıklarını azaltarak daha tesirli olmalarına sebep olacaktır. Cambridge atmosfer bilimcisi Dr. Anja Schmidt’in açıkladığına nazaran, “Bu küçük ve parlak parçacıkların boyutu açısından çok önemli bir nokta” bulunuyor. Bu boyut aralığı, güneş ışığını geri yansıtmada çok tesirli oluyor.

Ancak bu gelecek iddialarında birtakım belirsizlikler de bulunuyor. Eski yanardağlar hakkındaki datalarımız epeyce hudutlu ve bu yüzden kesin modeller oluşturmak epey sıkıntı. Bunu telafi etmek için iklim bilimciler, jeologlar ve başka araştırmacılar, buz çekirdeklerinden eski ağaç halkalarına kadar pek çok farklı ortamdaki atmosfer kalıntılarından toplanan bilgileri bir ortaya getiriyor.

Samalas yanardağı patlaması ve Küçük Buzul Çağı

Bu ölçümler, son birkaç bin yılda meydana gelen birkaç volkanik patlamanın gezegeni süreksiz olarak yaklaşık 1 ila 1,5 santigrat derece soğuttuğunu gösteriyor. Örneğin, 1815 yılındaki devasa Tambora patlaması, global ortalama sıcaklığı yaklaşık 1 santigrat derece düşürdü. Jeolojik deliller, 1257 yılında Endonezya’da meydana gelen büyük Samalas yanardağı patlamasının, yüzlerce yıl sürecek olan “Küçük Buzul Çağı”nı tetiklemiş olabileceğini gösteriyor.

Daha yakın zamanlardaki örnekler kelam konusu olduğunda ise biraz daha fazla data bulunuyor. Örneğin, 1991 yılında Filipinler’deki Pinatubo Yanardağı’nın patlamasının saldığı kükürt dioksit ölçüsünü kaydeden çağdaş uydu dataları sayesinde, Dünya’yı birkaç yıl boyunca yaklaşık 0,5 santigrat derece kadar soğuttuğu daha kesin olarak biliniyor.

Elbette bütün bu bilgilere karşın, bir yanardağın gelecekte nasıl davranacağını kesin olarak söylemek hala mümkün değil. Bir sonraki büyük patlamanın hangi yanardağda gerçekleşeceği ve ne vakit olacağı, en azından şimdilik imkansız görülüyor.

Yine de, 21. yüzyılda meydana gelecek bir patlamanın ne kadar büyük bir meseleye yol açacağı düşünülürse, araştırmacılar hazırlıklı olmamız gerektiğini vurguluyor. Ayrıyeten, iklim değişikliğinin de yanardağlar üzerinde bir tesir yaratması ve beklenilenden farklı bir formda davranmalarına sebep olması mümkün.

Dr. Aubry, iklim değişikliği sebebiyle yeraltı magma havuzlarının üstünde eriyen ve kaybolan buzulların, onu sıkıştıran basıncı kaldırabileceğini belirtiyor. Ayrıyeten, iklim değişikliğiyle artan çok yağışların, etkin ve sönmüş yanardağların yakınındaki çatlaklara sızan nem nedeniyle ‘buhar bombası’ gibisi patlamalara da yol açabileceğini vurguluyor.

Bu yüzden, ortalarında Dr. Aubry’nin de bulunduğu araştırmacılar, şu anda iklim değişikliğine hassas olan yanardağları belirlemek ve haritalamak için çalışıyor. Bu yanardağların büyük çoğunluğunun, İzlanda yahut Şili üzere buzulların süratle eridiği bölgelerdekilerden ve Endonezya üzere yağışlardan ağır formda etkilenen bölgelerdekilerden oluştuğu biliniyor.

Dr. Aubry, 2022 yılında yapılan bir araştırmada, dünya çapında yaklaşık 716 yanardağın, yani faal olduğu bilinen yer üstü yanardağlarının yüzde 58’inin çok yağışlarla tetiklenebileceğini ve bunun tehlikeli bir küçük Buzul Çağı mümkünlüğünü artırdığını açıkladı.