İslam şuurunun uyandırılması ve Müslüman Boşnakların ülkedeki öteki halklarla eşit sayılması için gençlik yıllarından itibaren çaba eden Aliya İzetbegoviç, Sırp ve Hırvatların Bosna Hersek’i aralarında paylaşmak amacıyla 1990’larda başlattığı hücumlarda da ülkesinin bağımsızlığını müdafaayı başardı.
Aliya İzetbegoviç, Mustafa ve Hiba çiftinin beş çocuğundan biri olarak 8 Ağustos 1925’te Bosanski Samac şehrinde doğdu. 3 yaşındayken ailesiyle Saraybosna’ya taşınan ve eğitimini burada tamamlayan Aliya, daha gençlik devirlerinde Müslüman nüfusa yönelik ayrımcılıklara karşı çıkan isimler ortasında yer aldı.
İkinci Dünya Savaşı devam ederken, Hırvatistan’daki faşist Ustaşa rejimi Bosna Hersek’i ilhak ederek burada Bağımsız Hırvatistan Devleti’ni (NDH) kurdu. Ülkedeki Müslümanlar “Hırvat” ilan edilirken, Yahudi, Sırp ve Romanlar büyük zulümlere maruz kaldı. Müslüman Boşnaklar ile rejimle tıpkı fikirde olmayan Hırvatlar da bu zulümden nasibini aldı. Başka yandan, “ırkçı” Sırpların oluşturduğu Çetnik hareketi de faal olduğu bölgelerde Müslümanları katletmeye başladı. Çetniklerin ana maksadı, Sırp olmayan tüm milletleri bu coğrafyadan büsbütün temizlemekti.
Aliya, eski Yugoslavya Krallığı periyodunda, ana maksadı ülkedeki Müslüman Boşnakları dini ve ulusal mevzularda bilinçlendirmek olan “Genç Müslümanlar” isimli oluşumun öne çıkan isimleri ortasında yer aldı. Bu hareket, Müslümanların ülkedeki öteki etnik ve dini kümelerle eşit haklar elde etmesini amaçladığı üzere, Çetnik ve Ustaşaların yıktığı Müslüman meskenlerinin ve mescitlerin yine inşası için çalışıyordu.
İlk mahpus cezası
İkinci Dünya Savaşı’nın akabinde kurulan Yugoslavya Federal Halk Cumhuriyeti, faşizme galip gelse de dini ve milli konularda Müslüman Boşnakların sorunlarına çözüm olmadı. Aralarında Aliya’nın da bulunduğu “Genç Müslümanlar” oluşumunun birtakım üyeleri, “din bilincinin uyandırılması” tarafındaki faaliyetleri nedeniyle 1946’da tutuklandı. 21 yaşındaki Aliya, 3 yıl hapis cezası aldı.
Cezaevinden çıktıktan sonra Ziraat Fakültesine kaydolan Aliya, 2 yıl sonra ise Hukuk Fakültesine geçip buradan mezun oldu.
Halida ile 1949’da dünyaevine giren Aliya’nın Leyla, Sabina ve Bakir isimlerinde üç çocuğu oldu.
Marksist-Leninist görüşlere sahip Josip Broz Tito liderliğindeki eski Yugoslavya devrinde de insan hakları çabasını sürdüren Aliya, “Preporod”, “Takvim” ve “Glasnik” üzere gazete ve mecmualarda kimliğini ifşa etmeden yazılar yazdı. Aliya yazılarını, çocuklarının baş harflerinden oluşan “LSB” mahlası ile yayımladı.
İslam dünyasının içinde bulunduğu durumla yakından ilgilenen Aliya, 1960’larda yazmaya başladığı “İslam Deklarasyonu” isimli eserini 1970’te yayımladı.
“Saraybosna Süreci” ve ikinci mahpus dönemi
Tito’nun 1980’de ölmesiyle Yugoslavya’da çok milliyetçi telaffuzlar yine ortaya çıktı. O yıllarda ceza kanununa “ifade suçu” da eklendi. Aliya, yazdığı “Doğu ve Batı Arasında İslam” isimli yapıtı yayımlanmadan çabucak evvel, 1983 yılında beraberindeki 12 Müslüman aydınla tutuklandı.
“Saraybosna Süreci” olarak isimlendirilen tarihi dava başladı. Aliya ve öbür Müslüman aydınlar, söz kabahatinden ve organize örgüt kurarak düşmanca faaliyette bulunmaktan hatalı bulundu. Aliya’nın mahkumiyet kararı, “İslam Deklarasyonu” isimli kitabındaki tabirlerine dayandırıldı. Aliya, 14 yıl mahpusa mahkum edildi.
Cezaevinde geçirdiği periyotta de yazmayı sürdüren Aliya, “Özgürlüğe Kaçışım – Zindandan Notlar: 1983-1988” isimli yapıtını burada kaleme aldı.
Aliya, 1988’de afla serbest kaldı.
Demokratik Eylem Partisinin ilk genel başkanı seçildi
Aliya, 1990’da kurulan ve bugün de Bosna Hersek’teki en büyük Boşnak partisi konumundaki Demokratik Eylem Partisinin (SDA) ilk genel başkanı seçildi. SDA, ilk çok partili seçimde Bosna Hersek’te en çok oyu alırken, Aliya da eski Yugoslavya’daki 6 sosyalist cumhuriyetten biri olan Bosna Hersek’in başkanı oldu.
Yugoslavya’nın dağılması ve Bosna’daki savaş
Yugoslavya, 1990’ların başında parçalanmaya başladı. Yugoslav Halk Ordusu (JNA) 1991’de Slovenya’da çatışmaları provoke ederken, kısa bir zaman sonra Hırvatistan’da da çatışmalar çıktı. Bu çatışmalar, 1991’de Bosna Hersek’in Ravno ve Popovo köylerine de sıçradı.
Yugoslavya’nın dağılma sürecine girmesiyle Bosna Hersek’te de bağımsızlık sıkıntısı gündeme geldi. Daha sonra Bosna’daki savaşta işlediği suçlardan müebbet hapse mahkum edilecek olan Sırp siyasetçi Radovan Karadzic, bağımsızlık fikrine karşı çıkarken savaş olması halinde ülkedeki Müslümanların yok olacağını savunuyordu.
Tarihi “bağımsızlık” referandumu 29 Şubat-1 Mart 1992’de yapıldı. Bosnalı Sırpların büyük çoğunluğunun boykot ettiği referanduma katılanların yüzde 99,7’si bağımsız Bosna Hersek için “evet” dedi.
Referandumun ardından JNA ve silahlandırdığı paramiliter Sırp gruplar, Bosna Hersek’in farklı kentlerinde akınlar başlattı. Aliya, tüm Bosnalıları bu ataklara karşı koymaya çağırıyor, bağımsızlık yanlıları Aliya’nın liderliğinde çetin bir mücadele veriyordu.
Sırp paramiliter gruplar, kadın ve çocuklar dahil sivillere yönelik büyük katliamlar yapıyordu. İnsanlar evlerinden sürülüyor, kadınlara tecavüz ediliyor, İslam’a ve Müslümanlara dair ne varsa yok ediliyor, toplama kamplarında sivillere akıl almaz azaplar yapılıyordu.
Ülkenin bağımsızlığını savunanlar, kuzeyde ve doğuda Sırplara karşı savaşırken, güneyde ve batıda ise Hırvatlarla çetin bir uğraş veriyordu.
Sırp güçleri tarafından 3,5 yıl kuşatma altında tutulan başşehir Saraybosna’nın yanı sıra Prijedor, Bijelina, Zvornik, Visegrad, Srebrenitsa, Foça gibi birçok şehirde büyük katliamlar, soykırımlar yaşandı.
Savaşın bilançosu ağır oldu
Dayton Barış Anlaşması ile 1995’te sona eren savaşın bilançosu çok ağır oldu. 200 bine yakın kişi hayatını kaybederken, 1 milyondan fazlası konutunu terk etmek zorunda kaldı.
Anlaşma ile Bosna Hersek iki entite (Bosna Hersek Federasyonu ve Sırp Cumhuriyeti) ile Brçko Özerk Bölgesi’ne ayrıldı. Bosna Hersek Federasyonu da 10 kantondan oluşacaktı.
Aliya, silahları sustursa da ülkeye karmaşık bir siyasi yapı getiren Dayton’a ait, “Bu adil bir barış değil ancak savaşın sürmesinden daha iyidir.” sözlerini kullanmıştı.
Aliya İzetbegoviç “bağımsız” Bosna Hersek’in ilk cumhurbaşkanı ve daha sonra yeni siyasi yapıda Devlet Başkanlığı Konseyinin ilk başkanı oldu.
Aliya, 19 Ekim 2003’te vefat etti
Sağlık meseleleri nedeniyle 2000 yılında Devlet Başkanlığı Kurulundaki misyonundan istifa eden Aliya, partisinin 2001’deki kongresinde de genel başkanlığa aday olmayacağını açıkladı.
Bosna Hersek halkına uluslararası arenada tanınan, bağımsız ve egemen bir devlet bırakan Aliya, 19 Ekim 2003’te başşehir Saraybosna’da hayatını kaybetti.
Vefatından önce Aliya’nın son görüştüğü devlet adamı ise Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan oldu.
Cenazesine farklı ülkelerden 150 binden fazla kişinin katıldığı Boşnak önder, vefatından evvel “şehitlerin arasında mütevazi bir mezara defnedilmek istediğini” vasiyet etmesi üzerine Saraybosna’daki Kovaçi Şehitliği’ne gömüldü.
Fikir adamı kişiliğiyle de tanınan Aliya, arkasında “Doğu ve Batı Arasında İslam”, “İslam Deklarasyonu”, “Özgürlüğe Kaçışım”, “Tarihe Tanıklığım” ve “Köle Olmayacağız” üzere eserler bıraktı.
