ABD’de 5 Kasım’da yapılacak başkanlık seçimleri için geri sayım sürerken Harris ile Trump ortasındaki dış siyaset yaklaşım farkları, ABD’nin yeni dönemde dünyayı nasıl okuyacağına ilişkin önemli ipuçları veriyor.
Joe Biden döneminde başkan yardımcılığı yapan ve onun adaylıktan çekilmesiyle Demokratların başkan adayı haline gelen Harris’in, büyük ölçüde Biden periyodunun dış siyaset kodlarını takip etmesi bekleniyor.
Öte yandan 2016-2020 yıllarında ABD Başkanlığı yapan ve birçok ana başlıkta tartışmalı kararlara imza atan Trump ise lider seçilmesi halinde Amerikan siyasetine kıymetli değişimler getireceğini vurguluyor.
Birçok memleketler arası ilgiler uzmanı, Harris’i “daha öngörülebilir” bir lider, Trump’ı ise tersine “öngörülemez” bir siyasi figür olarak tanımlıyor.
İki aday ortasındaki keskin çizgilerin yeni devirde nasıl bir ABD dış siyaset çerçevesi çizeceği merakla beklenirken Ortadoğu’daki gerilim ve Gazze’deki kriz, Ukrayna’da devam eden savaş, ABD-Çin ve ABD-Rusya gerilimi, ayrıca ABD’nin NATO’ya yaklaşımı gibi konularda uzmanlar, Harris ile Trump’ı kıyaslamaya ve değerlendirmeye çalışıyor.
GAZZE’YE YAKLAŞIMLARI NASIL?
Orta Doğu’da iki devletli tahlili savunan Demokrat Biden idaresi, bilhassa 7 Ekim’den sonra İsrail’e verdiği şartsız takviyeyle hem içeride hem de memleketler arası kamuoyunda önemli reaksiyon topladı.
Amerikalı Müslümanların ve Arapların ağır yaşadığı Michigan üzere eyaletlerde Biden’ın İsrail’e verdiği şartsız dayanağın, ona seçimlere mal olabileceği tartışmaları gündem oldu.
Biden idaresi, bir yandan İsrail’e askeri, siyasi ve diplomatik tam destek verirken öte yandan da Gazze’deki İsrail katliamları karşısında kendi seçmenlerini ve memleketler arası toplumu sakinleştirmek için “Gazze’de siviller ölmesin” ve “Acil ateşkes lazım” telaffuzlarıyla istikrar siyaseti tutturmaya çalıştı.
Harris, bu periyotta çok fazla öne çıkmasa da Gazze’deki İsrail saldırılarına mart ayında en net tepki gösteren isimlerin başında geliyordu.
Daha sonraki açıklamalarında da İsrail’in sivilleri öldürmemesi gerektiğini vurgulayan Harris, “İsrail, Gazze’de insani hukuku ihlal ediyor” halinde özetlenebilecek çıkışlarını vakit zaman yaptı.
Ancak Harris, Biden idaresinin ana çizgisiyle uyumlu olarak, “ABD’nin, İsrail’in kendini savunma hakkı konusunda sonuna kadar ona destek vereceğini” vurgulamaktan da geri durmadı.
Başkan adayı olduktan sonra telaffuzları pek değişmeyen Harris, Michigan eyaletini ziyaretinde, Filistin destekçisi Demokratlardan reaksiyon aldı ve Gazze konusunda daha güçlü adımlar atması istendi.
İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu’nun Kongre ortak oturumuna başkanlık etmemeyi seçen Harris, bu yönüyle aşırı sağcı İsrail yönetimine bir mesaj vermiş oldu.
Sonraki gün Beyaz Saray’da Netanyahu ile görüşen Harris, çıkışta yaptığı açıklamada, “Bu trajedilerin ortasında yüzümüzü başka yere çeviremeyiz. Kendimizi bu acılar karşısında hissiz halde bırakamayız ve ben de sessiz kalmayacağım” diye konuştu.
Harris’in başkan olması halinde Biden döneminde uygulanan “İran ve Hamas karşısında İsrail’e tam destek” ile “Gazze’de ateşkes sağlansın ve siviller ölmesin” dengesini önemli ölçüde sürdürmesi ancak Filistin ve Gazze konusunda biraz daha hassas davranması muhtemel gözüküyor.
Öte yandan Cumhuriyetçi Trump ise 7 Ekim’den sonraki tüm açıklamalarında Biden idaresinin İsrail’i koruyamadığını ve kendisinin başkan olması halinde bu saldırının asla gerçekleşmeyeceğini savundu.
Kendi başkanlığı döneminde tüm tepkilere rağmen İsrail’in başşehri olarak Kudüs’ü tek taraflı “tanıyan” Trump, Golan Tepeleri ve İbrahim Anlaşmaları gibi başlıklarda da Netanyahu’ya değerli alanlar açmıştı.
Trump, lider olması halinde, İsrail’e Biden yönetiminden daha güçlü destek vereceğini ve İran’la münasebetleri revize ederek İsrail’in güvenliği konusunda daha güçlü adımlar atacağını belirtiyor.
Bu yönüyle Trump, halihazırda İsrail’e şartsız takviye vermekle eleştirilen Biden idaresinden daha “İsrail destekçisi” siyasete ve iki devletçi tahlil umutlarının daha da azalmasına neden olabilir.
UKRAYNA VE RUSYA İLE İLİŞKİLER
2022 Şubat’ından bu yana devam eden Rusya-Ukrayna Savaşı’nda en başından itibaren Kiev’e güçlü destek sağlayan Biden yönetimi, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in bu savaştan yıpranarak çıkmasını umuyordu.
Ukrayna üzerinden aslında bir ABD-Rusya Savaşı’na dönüşen çatışmalarda aylar geçtikte Washington, Kiev’e daha gelişmiş silahlar ve daha fazla askeri yardım göndermeye başladı.
Bu süreçte Biden’la Oval Ofis’te birlikte vazife alan Harris’in, görevi boyunca yaptığı açıklamalarda Rusya karşısında Ukrayna’ya güçlü takviye verdiği ve bu takviyesi sürdürmeye kararlı olduğu görülüyor.
Haziran ayında Ukrayna’da düzenlenen konferansa katılan ve Devlet Başkanı Volodimir Zelenski ile görüşen Harris, NATO ittifakının birlikteliğinin önemini ve Rusya karşısında Ukrayna’ya verdikleri güçlü takviyenin, ittifakın geleceği için kıymetli olduğunu vurguladı.
Harris, “Ukrayna’ya gerektiği sürece ABD olarak destek vermeye devam edeceklerini” tabir etti ve Biden idaresinin Ukrayna siyasetinin sıkı bir takipçisi olacağını gösterdi.
2022 ve 2023 yıllarındaki Münih Güvenlik Konferansı’na ABD adına katılan Harris, yaptığı konuşmada, Ukrayna’ya ve Zelenski’ye güçlü destek verdiklerini ve bu desteği kararlı şekilde sürdüreceklerini açıkladı.
Münih’teki “liderlik” performansı genel olarak övgü toplayan Harris’in başkan olması durumunda Ukrayna konusunda ABD’nin 2021’den bu yana sürdürdüğü politikayı büyük ölçüde koruması bekleniyor.
Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’le ilgili de bugüne kadar birçok defa sert açıklamalar yapan Harris, gerek Ukrayna’ya saldırması konusunda gerekse Rus muhalif Alexander Navalni’nin mevti konusunda Putin’e sert sözlerle yüklendi.
Öte yandan Trump ise Rusya-Ukrayna Savaşı’nı Biden idaresinin “provoke ettiğini” ve ABD’nin Putin’i “kışkırttığını” savunarak, NATO’nun burada bir koz olarak kullanıldığını ifade etti.
Bu konuyla ilgili tüm açıklamalarında kendisinin başkan olması halinde Putin’le görüşerek bu savaşın hiç yaşanmamasını sağlayabileceğini savunan Trump, birçok defa “Putin’le iyi ilişkilerim vardı, kendisi bana saygı duyardı ve biz bu konuyu konuşabilirdik” halinde yorumlar yaptı.
ABD’nin Ukrayna’ya çok fazla para harcadığını da savunan Trump ve etrafındaki Cumhuriyetçiler, seçimleri kazanmaları halinde Kiev’e verilecek desteği azaltma ve giden yardımları sorgulamayı vadediyor.
Bu yönüyle Harris ile Trump’ın Rusya-Ukrayna Savaşı’na bakışlarındaki kayda değer fark, hangi ismin başkan olacağına bağlı şekilde ABD’nin Ukrayna siyasetini önemli biçimde etkileyebilir.
ÇİN’LE REKABET SORUNU
Senatörlüğü ve başkan yardımcılığı döneminde Demokratların Çin politikasını benimseyen Harris, Biden yönetiminin Çin’le rekabet konusundaki önceliklerini tertipli olarak savundu.
Trump’ın Pekin’le “ticaret savaşlarını” eleştiren Harris, Amerikan üreticilerine ziyan verecek gümrük vergilerine karşı çıktı ve Trump’ın Çin’le ticari çabayı kaybettiğini savundu.
Senatörlüğü devrinde Hong Kong’da insan haklarıyla ilgili Çin etkisine karşı tasarı hazırlayan Harris, daha sonra da Sincan Uygur Özerk Bölgesi’ndeki Uygur Türkleri ile ilgili Çinli yetkilileri amaç alan bir öbür tasarının hazırlanmasına katıldı.
2023’te Biden’ın yerine Güneydoğu Asya Ülkeleri Birliği’nin (ASEAN) zirvesine katılan Harris, mesajlarında ABD olarak Çin’in Güney Çin Denizi’ndeki etkilerini sınırlandırmak ve bu bölgedeki diğer müttefiklerle birlikte çalışmaya devam etmek konusunda kararlı olduklarını vurguladı.
Tayvan konusunda da Biden’ın telaffuzlarını tekrarlayan Harris’in, bu konuda da Pentagon’un stratejilerine büsbütün güvendiği belirtiliyor.
Biden idaresini Çin karşısında “zayıf” kalmakla eleştiren Trump ise 2016-2020 periyodunda olduğu üzere yeni bir “ABD-Çin ticaret savaşları” başlatabileceğine yönelik sinyaller verdi.
Seçim kampanyasında direkt Çin’i hedef alan söylemlere fazla başvurmayan Trump, daha ziyade mavi yakalı Amerikalılara ve çiftçilere seslenerek, “Çin kaynaklı ekonomik kayıplara son vereceğini” vurguladı.
Çin’den gelen eserlere daha fazla gümrük vergisi manasına gelecek bu tıp ekonomik vaatlerini sık sık hatırlatan Trump’ın başkan olması halinde Biden döneminde kısmen sakinleşen gümrük savaşlarını yeniden başlatabileceği kaydediliyor.
Öte yandan başkanlığının son döneminde “Çin’in Sincan Uygur Özerk Bölgesi’nde Uygurlara soykırım uyguladığını” belirten tasarıyı kabul eden Trump, Çin’in Güney Asya Denizi’ndeki iddialarını da reddetmişti.
Trump’ın lider seçilmesi halinde bu hususlarda emsal bir tavrı sergilemeye devam edeceği öngörülüyor.
NATO İTTİFAKI’NA BAKIŞ AÇISI
Harris ile Trump’ın ayrıştığı bir öteki başlık ise ABD ile NATO İttifakı ortasındaki münasebetler olacak üzere gözüküyor.
Trump’ın NATO İttifakı’nı zayıflatan açıklama ve adımlarının akabinde Beyaz Saray’a gelen Biden-Harris ikilisinin ana mottolarından biri, “NATO’yu Rusya ve Çin karşısında tekrar bir ve bir arada kılmak” oldu.
Gerek Ukrayna Savaşı bağlamında ABD-NATO bağlantılarının ve gerekse NATO doruklarında ABD ile Avrupa ülkeleri ortasındaki alakaların yapısal olarak güçlendirilmesi, Biden idaresinin en çok önemsediği başlıklardan biri oldu.
Harris’in bu çizgiyi aynen koruması beklenirken Trump’ın ise daha tartışmalı bir siyaset izleyebileceği belirtiliyor.
Başkanlık devrinde Almanya ve Fransa üzere değerli müttefiklerle sorun yaşayan Trump, NATO’daki katkı payları konusunda defalarca çıkış yapmış ve bu konuda Amerikan vergilerini daha hesaplı kullanacağını dile getirmişti.
Bazı yorumcular, Trump’ın seçilmesi halinde ikinci başkanlık periyodunda birincisi kadar sert ve köşeli adımlar atmayacağını ve bilhassa NATO konusunda daha makul davranabileceğini tabir ediyor.
